Όταν η αϋπνία προκαλεί προβλήματα στη ζωή μας

Το ότι ο ύπνος είναι αναγκαίος για όλους τους ανθρώπους είναι βεβαίως γνωστό, αν και η επιστήμη δεν γνωρίζει ακριβώς το λόγο για τον οποίο είναι απαραίτητος. 

Διάφορες θεωρίες έχουν αναπτυχθεί που υποστηρίζουν ότι ο ύπνος είναι μια διαδικασία αναζωογόνησης του κεντρικού νευρικού συστήματος, ενώ ο εγκέφαλος, την ώρα που κοιμόμαστε, κάνει ξεκαθάρισμα των πληροφοριών που συγκεντρώνει κατά τη διάρκεια της ημέρας. 

Αυτό πάντως που είναι αναμφισβήτητο είναι ότι η έλλειψη ύπνου έχει αρνητικές επιπτώσεις στην απόδοσή μας κατά τη διάρκεια της ημέρας, ενώ προκαλεί ευερεθιστότητα, εκνευρισμό και αίσθημα κόπωσης. 

Στις αιτίες της έλλειψης αυτής περιλαμβάνονται εξωτερικές πιέσεις (από τις επαγγελματικές, οικογενειακές κλπ υποχρεώσεις αλλά και από το πρόγραμμα διασκέδασης) που πιθανώς δεν αφήνουν πολύ χρόνο για ύπνο, διάφορες παθήσεις που εμποδίζουν τον ύπνο με τα συμπτώματά τους (π.χ. βήχα, δύσπνοια, συχνουρία, πόνο κλπ.), ψυχικές νόσοι (όπως π.χ. κατάθλιψη) και, τέλος, η αδυναμία να κοιμηθεί κανείς παρά το ότι το επιθυμεί και οι συνθήκες το επιτρέπουν. 

Ως αϋπνία, πάντως, ορίζεται η δυσκολία στην επέλευση ή διατήρηση του ύπνου (που εκδηλώνεται είτε με ξυπνήματα κατά τη διάρκεια της νύχτας είτε με πολύ ενωρίς πρωινή αφύπνιση), ή η κακή ποιότητα ύπνου, το αίσθημα δηλαδή ότι ο ύπνος δεν ήταν ξεκούραστος, παρά το ότι πιθανώς οι ώρες του δεν ήταν συνολικά μειωμένες. 

Για να θεωρηθεί η αϋπνία κλινικό πρόβλημα θα πρέπει να παρουσιάζεται συχνά (περίπου τις μισές νύχτες) για ένα σχετικά μεγάλο χρονικό διάστημα (τουλάχιστον ένα μήνα) και το άτομο που πάσχει να υπολειτουργεί λόγω της έλλειψης του ύπνου, ή να δυσφορεί σημαντικά από την αδυναμία να κοιμηθεί φυσιολογικά. 

Οι πρόσφατες απόψεις για τη διάγνωση της αϋπνίας, πάντως, δίνουν προβάδισμα στην υποκειμενική αίσθηση του αρρώστου ότι δυσκολεύεται στον ύπνο του, παρά στις πραγματικές μετρήσεις των ωρών του ύπνου ή του λανθάνοντος χρόνου του ύπνου, του χρόνου δηλαδή που περνάει από την ώρα που σβήνει το φως μέχρι την έλευση του ύπνου. 

Έτσι, οι οδηγίες για τη διάγνωση της αϋπνίας που περιλαμβάνονται στην 10η αναθεώρηση της Διεθνούς Ταξινόμησης των Νόσων του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ICD-10, 1992) και στην 4η αναθεώρηση του Διαγνωστικού και Στατιστικού Εγχειριδίου της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας (DSM-IV, 1996) καθορίζουν ότι: 

η αϋπνία πρέπει να διαγιγνώσκεται όταν ο ασθενής παραπονείται είτε για δυσκολία στην επέλευση ή διατήρηση του ύπνου είτε για κακή ποιότητα ύπνου, εφόσον το πρόβλημα είναι συχνό, επιμένει, και έχει αρνητικές συνέπειες στον πάσχοντα. 

Η Κλίμακα Αϋπνίας των Αθηνών (βλ. παρατιθέμενο πίνακα) αναπτύχθηκε στο Εργαστήριο Ύπνου της Ψυχιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών ώστε να διευκολύνει στη διάγνωση της αϋπνίας με βάση τα διεθνώς αποδεκτά κριτήρια. 

ΠΙΝΑΚΑΣ

ΚΛΙΜΑΚΑ ΑΫΠΝΙΑΣ ΑΘΗΝΩΝ

Επέλευση ύπνου

[0] Πολύ γρήγορη

[1] Ελαφρώς καθυστερημένη

[2] Καθυστερημένη

[3] Πολύ καθυστερημένη ή δεν κοιμήθηκα καθόλου

Αφυπνίσεις κατά τη διάρκεια της νύκτας

[0] Κανένα πρόβλημα

[1] Μικρό πρόβλημα

[2] Μέτριο πρόβλημα

[3] Έντονο πρόβλημα ή δεν κοιμήθηκα καθόλου

Τελική αφύπνιση σε σχέση με τον επιθυμητό χρόνο

[0] Στον επιθυμητό

[1] Λίγο νωρίτερα

[2] Αρκετά νωρίτερα

[3] Πολύ νωρίτερα ή δεν  χρόνο κοιμήθηκα καθόλου

Συνολική διάρκεια ύπνου

[0] Επαρκής

[1] Μάλλον ανεπαρκής

[2] Ανεπαρκής

[3] Πολύ ανεπαρκής ή δεν κοιμήθηκα καθόλου

Ποιότητα ύπνου

[0] Ικανοποιητική

[1] Μέτρια

[2] Μη ικανοποιητική

[3] Κακή

Ευεξία κατά την επόμενη ημέρα

[0] Πλήρης 

[1] Ελαφρώς μειωμένη

[2] Αρκετά μειωμένη

[3] Πολύ μειωμένη ή απούσα

Λειτουργικότητα κατά την επόμενη ημέρα

[0] Πλήρης 

[1] Ελαφρώς μειωμένη

[2] Αρκετά μειωμένη

[3] Πολύ μειωμένη ή απούσα

Υπνηλία κατά την επόμενη ημέρα

[0] Καμμία

[1] Ελαφρά 

[2] Μέτρια 

[3] Έντονη

Η Κλίμακα ήδη έχει μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες και χρησιμοποιείται σε διάφορες χώρες του κόσμου για τη διάγνωση και για κλινικές μελέτες που αφορούν την αϋπνία. Εάν η συνολική βαθμολογία στην Κλίμακα είναι 6 ή περισσότερο, τότε υπάρχουν πολλές πιθανότητες το άτομο που την συμπλήρωσε να πάσχει από αϋπνία.

Παρά το ότι, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, οι αιτίες της έλλειψης ύπνου είναι πολλές και διάφορες, η ανάπτυξη της αϋπνίας και η μετάπτωσή της σε χρονιότητα σχεδόν πάντα οφείλονται στη δημιουργία άγχους σχετικού με τον ύπνο. 

Έτσι, ενώ συχνά κατά τον πρώτο καιρό που εμφανίζεται η δυσκολία του ύπνου οφείλεται στο ότι τον ύπνο εμποδίζουν διάφορες σκέψεις ή διάφορα συμπτώματα, όσο περνάει ο καιρός αρχίζει να κυριαρχεί η ανησυχία για την έλλειψη του ύπνου η οποία επιμένει, παρά το ότι οι αρχικές αιτίες που προκάλεσαν το πρόβλημα  έχουν υφεθεί. Έτσι, ο ασθενής δεν ανησυχεί πλέον τόσο για τα άλλα προβλήματα που τον απασχολούσαν τις πρώτες ημέρες της αϋπνίας, ανησυχεί όμως για τον κατεστραμμένο του ύπνο και για τη δυσκολία του να αποκοιμηθεί. 

Αυτό οδηγεί σε άγχος, ανησυχία και υπερένταση ιδίως κατά την ώρα της κατάκλισης με αποτέλεσμα ο ύπνος να διαταράσσεται και να αυξάνει ακόμη περισσότερο το άγχος. Όταν εγκατασταθεί αυτός ο φαύλος κύκλος είναι πολύ δύσκολο να διακοπεί, ιδίως καθόσον συνήθως οι πάσχοντες καταφεύγουν σε διάφορες τεχνικές που δυσκολεύουν ακόμη περισσότερο την κατάσταση. Έτσι, πολλοί καταφεύγουν στη λήψη αλκοόλ που έχει κάποιο υπνωτικό αποτέλεσμα, προκαλεί όμως συχνά αφύπνιση στη μέση της νύχτας και δυσκολία επιστροφής στον ύπνο. Άλλοι αποκοιμούνται σχετικά νωρίς το βράδυ μπροστά στην τηλεόραση για να «κερδίσουν» τον χαμένο χρόνο του ύπνου, έτσι όμως δυσκολεύονται να αποκοιμηθούν τη νύχτα. Οι περισσότεροι δε, κάθονται στο κρεβάτι προσπαθώντας να κοιμηθούν, αλλά η προσπάθεια τους εκνευρίζει όλο και περισσότερο με αποτέλεσμα το κρεβάτι να γίνεται πηγή άγχους. Εάν έχετε πρόβλημα αϋπνίας, προσπαθήστε, πρώτα τα εξής:

1. Μην πίνετε καφεϊνούχα ροφήματα (καφέ, τσάι, κόκα-κόλα κλπ) μετά τις 5-6 μμ.
2. Φροντίστε να γυμνάζεστε ή τουλάχιστον να έχετε κάποια σωματική δραστηριότητα μέσα στην ημέρα, αλλά όχι το τελευταίο δίωρο πριν τη βραδινή κατάκλιση.
3. Κρατήστε τακτικές ώρες κατάκλισης και έγερσης.
4. Σταματήστε να βλέπετε τηλεόραση ή να διαβάζετε στο κρεβάτι. Είναι πιθανόν οι δραστηριότητες αυτές να σας εμποδίζουν τον ύπνο, έστω και αν σας βοηθούσαν παλαιότερα να αποκοιμηθείτε.
5. Μην «στριφογυρίζετε» στο κρεβάτι αν δεν μπορείτε να κοιμηθείτε. Σηκωθείτε, ασχοληθείτε με κάτι και γυρίστε στο κρεβάτι όταν θα νυστάζετε. Αν και πάλι δεν σας παίρνει ο ύπνος, ξανασηκωθείτε.

Είναι πιθανόν εάν ακολουθήσετε τα παραπάνω, η αϋπνία σας να υφεθεί. Σε περίπτωση που η αϋπνία επιμένει, μπορείτε να πάρετε συμβουλή από γιατρό για κάποιες άλλες τεχνικές που βοηθούν στον ύπνο ή για χρήση υπνωτικών φαρμάκων. Το σωστό πάντως είναι τα υπνωτικά να χρησιμοποιούνται για μικρό χρονικό διάστημα, μόνον όσο χρειάζεται ώστε να διακοπεί ο φαύλος κύκλος της ανησυχίας για τον κακό ύπνο που φέρνει αϋπνία και τανάπαλιν. Μόλις δε ο ύπνος βελτιωθεί και η κατάσταση σταθεροποιηθεί για 1-2 εβδομάδες, πρέπει αμέσως να γίνεται προσπάθεια σταδιακής μείωσης και διακοπής τους μια και η μακροχρόνια συνεχής χορήγησή τους φαίνεται  ότι έχει περισσότερο αρνητικές επιπτώσεις από οφέλη. 

Τελευταίως, μάλιστα, προτείνεται ότι τα υπνωτικά φάρμακα  πρέπει να χορηγούνται περιστασιακά, στις περιόδους που υπάρχει ανάγκη, για βραχύχρονα δηλαδή διαστήματα κατά τα οποία το πρόβλημα της αϋπνίας αναδύεται, ώστε να μην του επιτρέπουν να εγκατασταθεί και να χρονίσει.

Δημήτρης Δικαίος - Αναπληρωτής Καθηγητής Ψυχιατρικής Πανεπιστημίου Αθηνών. Από την Ελληνική Αντικαρκινική Εταιρεία 

ΠΗΓΗ