Ο Παύλος Μελάς υπήρξε αναμφισβήτητα και εξ’ ορισμού ένας μεγάλος εθνικός
ηγέτης καθόσον τόσο κατά την διάρκεια της ζωής του όσο και μετέπειτα
επηρέασε την σκέψη, τα... συναισθήματα, τις στάσεις και τις συμπεριφορές, τόσο
μεμονωμένων ανθρώπων όσο και συνολικά του ελληνικού λαού για γενιές
μέχρι και σήμερα. Όλοι οι παραπάνω ορμώμενοι από τον ήρωα Παύλο Μελά
έδωσαν και δίνουν τον καλύτερο εαυτό τους για την υλοποίηση του οράματος
του ηγέτη τους, που δεν ήταν άλλο από την αφοσίωση και την αγάπη προς
την Ελλάδα.
Ενώ ο Παύλος Μελάς επίσης εξ’ ορισμού υπήρξε πατριώτης που αγάπησε και
αγωνίστηκε για την πατρίδα του, την ιστορία της, την παράδοση της και
την γλώσσα της θυσιάζοντας συνειδητά την ζωή του ως προς τον παράγοντα
τύχη δεν είναι σαφή η επίδραση της στην ζωή του ήρωα. Περισσότερο με την
αρχαία έννοια του όρου και την διττή της σημασία ο Παύλος Μελάς
συναντήθηκε με την υποθετική δύναμη που καθόρισε ταυτόχρονα ευνοϊκά και
αρνητικά το πεπρωμένο του, καθιστώντας δυσχερής την διάκριση αν ήταν
καλότυχος ή κακότυχος τόσο για τον ίδιο, την οικογένεια τους και
γενικότερα την Ελλάδα.
Ο Παύλος Μελάς γεννήθηκε στη Μασσαλία Γαλλίας το 1870 και πέθανε σε
ηλικία 34 ετών στα Σιάτιστα την 13 Οκτωβρίου 1904. Οι ρίζες της
οικογένεια του χάνονται στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, με κυρίαρχη μορφή
τον πρόγονο του και ήρωα της ελληνικής επανάστασης εκ του οποίου έλαβε
το όνομα του Παύλο, ο οποίος στα δεκαεννιά του χρόνια άφησε τις σπουδές
του στην Ιταλία, για την απελευθέρωση της χώρας και σκοτώθηκε κατά την
έξοδο του Μεσολογγίου πολεμώντας δίπλα στον θείο του Μάρκο Μπότσαρη. Ο
θείος του Λέων Μελάς ήταν επίσης ο πασίγνωστος συγγραφέας του βιβλίου «Ο
Γεροστάθης» με το οποίο κοιμόταν ο Παύλος Μελάς αντλώντας από την
παιδική του ηλικία τα ιδανικά για τα οποία θυσιάστηκε. Το 1874 η
οικογένεια του μετακομίζει στην Αθήνα, όπου μεγαλώνει ο ήρωας με τα άλλα
τρία αδέλφια και δύο αδελφές του. Ο φιλόπατρις πατέρας του Μιχαήλ
συμμετείχε ενεργά στην οργάνωση των επαναστατικών κινημάτων στην Ήπειρο
την Κρήτη και τη Θεσσαλία, τις δεκαετίες του 1860 και 1870. Το 1878 έτος
ζυμώσεων και ελπίδων για την απελευθέρωση της Ηπείρου ήταν ταμίας της
«Εθνικής Άμυνας» και ηγετικό στέλεχος της «Εθνικής Εταιρείας». Στην
συνέχεια εκλέγεται βουλευτής και δήμαρχος Αθηνών το 1891-94. Ο Παύλος
Μελάς εισήλθε στην Σχολή Ευελπίδων το 1886 και αποφοίτησε ως
Ανθυπολοχαγός Πυροβολικού το 1891. Στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897
βρίσκεται στην 2η πεδινή πυροβολαρχία του Πρίγκιπα Νικολάου όπου η
ατυχής έκβαση του τον στιγματίζει. Στο ενδιάμεσο είχε ενταχθεί στην
Εθνική εταιρεία που ιδρύθηκε το 1894 με πρόεδρο τον πατέρα του Μιχαήλ
και με σκοπό την ηθική ανύψωση και την στρατιωτική προετοιμασία της
χώρας μετά την ανεπιτυχή προσπάθεια εξέγερσης στην Κρήτη το 1889 και την
δράση του βουλγαρικού Κομιτάτου στην Μακεδονία.
Το 1891 παντρεύεται με την Ναταλία Δραγούμη, κόρη του Στέφανου Δραγούμη
πολιτικού με καταγωγή από Βογατσικό της Μακεδονίας, μετέπειτα Υπουργό
Εξωτερικών υπό τον αδελφικό του φίλο Χαρίλαο Τρικούπη, πρωθυπουργού της
Ελλάδας το 1910 και Γενικό Διοικητή της ελεύθερης Μακεδονίας. Το 1894
αποκτούν το υιό τους Μίκη και λίγο αργότερα την κόρη τους Ζωή που την
φώναζαν Ζέζα, από την γιαγιά της γυναίκας του Ναταλίας. Από τα ονόματα
των παιδιών του ο ήρωας θα επιλέξει το συνθηματικό μου όνομα Μίκης
Ζέζας. Συνδέεται ιδιαίτερα με τον γαμβρό του Ίων Δραγούμη που ήταν
πρόξενος της Ελλάδας στο Μοναστήρι και αποτελούν αχώριστο δίδυμο που
εργάζεται για την «Μακεδονική Άμυνα», ένα σωματείο που δημιουργείται από
τον Ίων με σκοπό την απελευθέρωση της Μακεδονίας.
Κατόπιν άτυπης αδείας της επίσημης Κυβέρνησης μετέβηκε τρεις φορές στην
Μακεδονία για την αναγνώριση, οργάνωση και διεξαγωγή του Μακεδονικού
Αγώνα όταν στις 13 Οκτωβρίου 1904 σε ένοπλη μάχη με τουρκικό απόσπασμα
τραυματίστηκε θανάσιμα και εισήλθε στο πάνθεον των αθανάτων ηρώων αυτής
της Ελλάδας.
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ
Διεθνής, περιφερειακή και τοπική κατάσταση
Στο χώρο των Βαλκανίων από τα τέλη του 17ου αιώνα ξεκίνησε μία ένοπλη
αντιπαράθεση μεταξύ της Ρωσίας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, με την
άμεση ή έμμεση εμπλοκή των εκάστοτε Μεγάλων Δυνάμεων της Ευρώπης, για το
ποιος θα ελέγξει τις περιοχές της φθίνουσας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Από την Μεγάλη Αικατερίνη την Β’ και την Συνθήκη Κιουτσούκ – Καϊναρτζή
το 1774, τον Κριμαϊκό Πόλεμο το 1853-56 και μέχρι τον τελευταίο
ρώσο-τουρκικό πόλεμο του 1877-78 και τις Συνθήκες του Αγίου Στεφάνου και
Βερολίνου, η Μακεδονία εντασσόταν στη ευρύτερη διαμάχη και την πρόθεση
της Ρωσίας για την νότια έξοδο στις θερμές θάλασσες. Η Ρωσία, είτε άμεσα
με πολέμους είτε έμμεσα, με τον ξεσηκωμό χριστιανικών πληθυσμών στην
Βαλκανική προσπαθούσε να πετύχει τους στόχους της. Σε γενικές γραμμές
οι ρυθμίσεις του Συνεδρίου του Βερολίνου, που επιβλήθηκαν από τον
Βίσμαρκ, παρέμειναν σε ισχύ σχεδόν επί 30 χρόνια. H κυριότερη από τις
αρνητικές πλευρές του συνεδρίου, εκτός από την ταπείνωση της Ρωσίας,
ήταν ότι με τις αυθαίρετες αποφάσεις του ρύθμισε τις τύχες λαών των
οποίων αγνόησε τις πραγματικές επιθυμίες, θέτοντας έτσι τις βάσεις για
τις κρίσεις που επρόκειτο να εκδηλωθούν τα κατοπινά χρόνια.
Από το 1870 με το προσχηματικό θρησκευτικό σχίσμα της Εκκλησίας της
Βουλγαρίας από το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, οι Βούλγαροι αρχίζουν
την δράση τους για την ενσωμάτωση της Μακεδονίας στην χώρα τους και την
έξοδο τους στο Αιγαίο και την θάλασσα. Η συνθήκη του Αγίου Στεφάνου το
1878 αποτελεί την απόπειρα του ρωσικού νεοπανσλαβισμού που επιλέγει την
Βουλγαρία ως τον ενδιάμεσο εκτελεστή των συμφερόντων της στην Βαλκανική.
Το 1880-81 εξαπολύθηκε νέο κύμα βίας στην Μακεδονία κυρίως με φόνους
δασκάλων και προκρίτων.
Στις 20 Ιουλίου 1903 ημέρα Κυριακή οι Βούλγαροι οργάνωσαν κίνημα για την
απελευθέρωση της Μακεδονίας γνωστή ως εξέγερση του Ίλιντεν. Αυτό
προκάλεσε την συμφωνία για μεταρρυθμίσεις μεταξύ Αυστρίας και Ρωσίας στο
Murzsteg, με την επίμονη προτροπή της Αγγλίας. Περιελάμβανε ότι μετά
την επικράτηση της ηρεμίας η τουρκική Κυβέρνηση έπρεπε να προβεί στην
νέα εσωτερική διαρρύθμιση ορίων , βιλαετιών , σαντζακιών και καζάδων.
Αυτή η παράγραφος ερμηνεύτηκε πό Βούλγαρους, Έλληνες και Σέρβους ως η
αφετηρία για μία μελλοντική αυτονομία της Μακεδονίας και όλοι ξεκίνησαν
την προσπάθεια να ισχυροποιήσουν τις θέσεις τους.
«Οι κομιτατζήδες πιέζουν τους χωρικούς ν’ασπαστούν το σχίσμα, και
συνδράμουν με χρήματα το κομιτάτο τους και προμηθεύονται μεγάλο αριθμό
όπλων και πολεμοφοδίων. Όλα δημιουργούν κατάσταση ανυπόφορον». Παρά τις
συνεχείς διαμαρτυρίες με πολλές μορφές στις μεγάλες δυνάμεις Ρωσίας και
Αυστροουγγαρίας για να συνετίσουν την Τουρκία και την Βουλγαρία δεν
υπάρχει αποτέλεσμα.
Οι έλληνες της Μακεδονίας πρωταγωνιστούν το 1821 και συνεχίζουν
ανεπιτυχώς τις επαναστάσεις το 1854,1866 και 1878. Ο Στέφανος Δραγούμης
υπήρξε από τους πρωτεργάτες της αποστολής 600 ανδρών το 1878 στη
Μακεδονία. Ο Βατικιώτης , γενικός πρόξενος στη Θεσσαλονίκη (1866-81)
βλέποντας τον κίνδυνο συνειδητοποίησε την ανάγκη να ενεργοποιηθούν
επιτροπές από ντόπιους, δασκάλους, ιατρούς, έμπορους, κτηματίες
προκρίτους και ιερείς. Η προσπάθεια συνεχίστηκε μέχρι τον πόλεμο του
1897 όπου και ανακόπηκε μέχρι την έναρξη του Μακεδονικού Αγώνα όταν και
δραστηριοποιήθηκαν ξανά.
Η ελληνική ηγεσία από το 1878 δυστυχώς όπως αναφέρει και ο Ίων Δραγούμης
στο βιβλίο του Μαρτύρων και ηρώων αίμα, επιλέγει «την άψογον στάση» και
το δόγμα «Μη μιλείς για τους Βούλγαρους, έχουν προστάτες ενώ εμείς δεν
έχουμε».
Ύστερα από το πόλεμο του 1897 οι ελληνικές κυβερνήσεις απασχολούμενες με
τα σοβαρά εσωτερικά ζητήματα, εγκατέλειψαν τον ελληνισμό της Μακεδονίας
και δίσταζαν σε κάθε κίνηση που θα μπορούσε να φανεί εχθρική προς την
Τουρκία και να κλονίσει την συνθήκη που είχε υπογραφεί. Στις αρχές του
20 αιώνα η Μακεδονία βρίσκεται σε ανάμεσα σε δύο απειλές αυτής του
εξισλαμισμού/ εκτουρκισμού και αυτής του εκσλαβισμού της. Η Μακεδονία
αποτελούσε τον πνεύμονα της Ελλάδας. Μόνο μετά το 1901 δίνονταν μία
μικρή οικονομική ενίσχυση για συντήρηση σχολείων και εκκλησιών. Το 1902
και 1903 οι βούλγαροι κομιτατζήδες δρούσαν ανενόχλητοι. Η κυβέρνηση
Θεοτόκη υπό την πίεση της κοινής γνώμης άρχισε να παίρνει κάποια μέτρα
από το 1904. Στην Μακεδονία άρχισε να φυσάει άλλος άνεμος όταν
αντικαταστάθηκαν οι ηττοπαθείς πρόξενοι και οι απράγμονες επίσκοποι από
αποφασιστικές προσωπικότητες, όπως ο Ιαν Δραγούμης και ο Γερμανός
Καραβαγγέλης.
Ενέργειες και πρωτοβουλίες της ιστορικής προσωπικότητας
Ο Μελάς ήταν από τα πιο δραστήρια μέλη της «Εθνικής Εταιρείας» και
εργάστηκε με άλλους ομοϊδεάτες αξιωματικούς όπως ο Κωνσταντίνος
Μαζαράκης, για την οργάνωση και αποστολή αντάρτικών σωμάτων στην
Μακεδονία το Ιούλιο 1896, στις αρχές τους 1897 και τον Ιούλιο του 1903.
Μαζί με τον γαμβρό του Ίων Δραγούμη που τοποθετήθηκε υποπρόξενος της
Ελλάδος στο Μοναστήρι τον Νοέμβριο 1902 και κατόπιν ίδρυσε την μυστική
αμυντική οργάνωση «Μακεδονική Άμυνα» και τον Γερμανό Καραβαγγέλη
αφοσιώθηκε στην αντιμετώπιση των βουλγάρων κομιτατζήδων...
Εισήλθε τρεις φορές στο υπό κατοχή από την Οθωμανική Αυτοκρατορία έδαφος
της Μακεδονίας την 9 Μαρτίου 1904 και την 28 Αυγούστου 1904 για
τελευταία φορά. Στην πρώτη του μυστική αποστολή, υπό την έγκριση της
Κυβέρνησης Θεοτόκη, εισήλθε με άλλους τρεις αξιωματικούς, τον επικεφαλή
Λοχαγό Αλέξανδρο Κοντούλη που είχε αναμειχθεί στην εξέγερση στην Ήπειρο
το 1878 (μετέπειτα στρατηγός στη Μ.Ασία), τον Αναστάσιο Παπούλα
(μετέπειτα Αρχιστράτηγος στη Μ.Ασία) και τον Γεώργιο Κολοκοτρώνη, εγγονό
του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, με αποστολή να μελετήσουν την διαμορφωθείσα
κατάσταση, αν η τοπική προσπάθεια ήταν αποτελεσματική και αν χρειαζότανε
ενίσχυση σε μέσα και κυρίως σε προσωπικό, καθώς και να εισηγηθούν τα
κατάλληλα μέτρα για την ανάληψη ένοπλου αγώνα κατά των βουλγάρων
κομιτατζήδων. Η ομάδα αφού διάβηκε τον Αλιάκμονα έφτασε μέσω Σιάτιστας –
Αγίας Αθανασίας – Σίστεβο στις περιοχές των σημερινών νομών Καστοριάς –
Φλώρινας. Η παρορμητική αποκάλυψη της εφημερίδας «Εμπρός» στην Αθήνα
από τον μετέπειτα πρόεδρο του «Μακεδονικού Κομιτάτου» της Αθήνας
Δημήτριο Καλαποθάκη, ανάγκασε μετά τις πιεστικές παραστάσεις του τούρκου
πρέσβη στην Αθήνα Ριφάτ μπέη την Κυβέρνηση να ματαιώσει την αποστολή
ενώ βρισκόντουσαν στα χωριά της Πρέσπας και συγκεκριμένα στο Όροβνικ την
22 Μαρτίου και να ανακληθούν οι αξιωματικοί πίσω. Ακολούθησε διχογνωμία
μεταξύ των Μελά και Κοντούλη που υποστήριζαν υπερεκτιμώντας ίσως την
αγωνιστικότητα του ντόπιου στοιχείου, ότι η δημιουργία μικρών και
ευέλικτων ντόπιων σωμάτων, στα πρότυπα των βουλγαρικών, ήταν ικανά με
την παροχή πολεμοφοδίων και χρημάτων στους χωρικούς να επικρατήσουν.
Θεωρούσε ότι οι ντόπιοι γνώριζαν το έδαφος, δεν προκαλούσαν διπλωματικό
επεισόδιο και έπρεπε βασικά να βρεθούν κατάλληλοι τοπικοί αρχηγοί. Οι
Κολοκοτρώνης και Πλαπούτας υποστήριζαν με διαφορετική έκθεση ότι
απαιτούνταν η αποστολή μεγάλων και πολυάριθμων σωμάτων από την Ελλάδα
ώστε να πεισθεί η Σόφια για την ελληνική αποφασιστικότητα, καθώς με την
χρήση αποκλειστικά των ντόπιων υπήρχε κίνδυνος να μετατραπούν σε τοπικοί
λήσταρχοι και παρά το θάρρος τους και πείρα τους να καταστούν
απείθαρχοι και αδύναμοι να εφαρμόσουν συγκεκριμένο σχέδιο δράσης. Η
διαμάχη έληξε με την μονομαχία των Μελά και Κολοκοτρώνη την 28 Μαΐου
όπου ο πρώτος τραυμάτισε εσκεμμένα ελαφρώς τον δεύτερο στα πόδια.
Η δεύτερη αποστολή του Μελά έγινε όταν αντιπροσωπεία από την Κοζάνη ήρθε
στην Αθήνα και ζητούσε όπλα και αξιωματικούς για να εφαρμόσει το σχέδιο
αμύνης της. Ο Μελάς ως ζωέμπορας και έχοντας λάβει ειδική άδεια 20
ημερών από τον Διοικητή του Σχη Ζορμπά και εν αγνοία της Κυβέρνησης,
κινήθηκε την 19 Ιουλ μέσω Μελούνας – Σαρανταπόρου, Κοζάνης και
Σιάτιστας. Διαπίστωσε έλλειψη οργάνωσης και οργάνωσε τέσσερα μικρά
σώματα με τοπικούς αρχηγούς. Στη Σιάτιστα συνάντησε ενθουσιώδη τοπική
επιτροπή άμυνας που λειτουργούσε ως κυματοθραύστης στις βουλγαρικές
ωμότητες έχοντας μετατρέψει τα ξωκλήσια σε μυστικές αποθήκες όπλων και
πυρομαχικών. Αναθεώρησε την αρχική του θέση και συνειδητοποίησε ότι
απαιτούνταν η αποστολή από την Ελλάδα συγκροτημένων αντάρτικών σωμάτων.
Η ίδρυση στην Αθήνα του Μακεδονικού Κομιτάτου, η πίεση της
κοινής γνώμης, η απουσία των τοπικών αρχηγών Βαγγέλη και Κώττα λόγω
εξουδετέρωσης τους και οι επιχειρήσεις των Βουλγάρων μετέβαλαν την στάση
του πρωθυπουργού Θεοτόκη και ενέκρινε την αποστολή δύο σωμάτων υπό των
Κρητών αξιωματικών Κατεχάκη και Τσόντο. Στις 14 Αυγούστου ο Παύλος Μελάς
ορίστηκε από το Μακεδονικό Κομιτάτο γενικός αρχηγός των σωμάτων
περιοχής Μοναστηρίου – Κοζάνης και την 18 Αυγούστου αναχώρησε για
τελευταία φορά από την Αθήνα και εισήλθε στην Μακεδονία την 28 Αυγούστου
με δύναμη 35 ανδρών, για την οργάνωση της τοπικής άμυνας και την
ενίσχυση του εθνικού φρονήματος των κατοίκων. Μετά από φοβερές κακουχίες
και αϋπνίες με αξιοθαύμαστη αντοχή και πορείες νύχτα σε δύσβατα
δρομολόγια και την εμφανή απουσία αξιόπιστων οδηγών έφτασε στο Βογατσικό
και το Κωσταράζι (11Σεπ) που είχε απειληθεί με πυρπόληση λίγες ημέρες
πριν γιατί δεν συνέβαλε στον έρανο υπέρ του βουλγαρικού κομιτάτου , το
Τσιρίλοβο και τη Ζαγοριτσάνη Στο Λέχοβο, όλοι με γρίπη, έστειλε επιστολή
προς τον Οθωμανό καϊμακάμη Φλώρινας, όπου διευκρίνιζε ότι ο στόχος του
ήταν οι κομιτατζήδες και εξέφραζε τον σεβασμό του στην οθωμανική
διοίκηση και την μη πρόθεση εμπλοκής με τα τουρκικά στρατεύματα πλην της
αυτοάμυνας. Στο εξαρχικό Στρεμπένο όπου συνέλαβε τους δολοφόνους του
Βαγγέλη τους δίκασε σε θάνατο αλλά έδωσε αναστολή στην ποινή και
μετέτρεψε το χωριό πάλι σε Πατριαρχικό. Συνειδητοποίησε ότι τα χωριά
έπρεπε να διαθέτουν ομάδες για την αυτοάμυνα τους και την αντιμετώπιση
των αντιστοίχων 6-8 βουλγαρικών που δρούσανε από 8-15 άνδρες με τα
ελληνικά αντάρτικα τμήματα να κάνουν συχνές εμφανίσεις με
διανυκτερεύσεις για την τόνωση του ηθικού. Όριζε επιτροπές Άμυνας με
κύριους άξονες δράσης την περίθαλψη και εφοδιασμό των ελληνικών
αντάρτικών σωμάτων και την ασφάλεια των χωριών από τις βουλγαρικές
συμμορίες και την προπαγανδιστική εργασία στα ευμετάβλητα συνειδησιακά
σλαβόφωνα και αλβανόφωνα πρόσωπα. Σχεδίασε ο ίδιος γραμμές επικοινωνίας
και όρισε αγγελιοφόρους ενώ τακτοποίησε τα της χρηματικής ενίσχυσης των
ανταρτών, μελών επιτροπών και συνδέσμων. Την ημέρα διέφευγαν στα βουνά
και τα φαράγγια όπου οι τούρκοι αδυνατούσαν να τους εντοπίσουν και οι
κομιτατζήδες εξωθούνταν προς περιοχές ελεγχόμενες από τα τούρκικα
αποσπάσματα προς καταστροφή τους. Συνέχισε στην Περκοπάνα (17Σεπ), την
Μπελκαμένη όπου ο ρυμανίζων δάσκαλος εγκατέλειψε το χωριό και το
ελληνικό σχολείο ενισχύθηκε και την Νεγκόβανη. Στις 22 Σεπτεμβρίου έγινε
η πρώτη μεγάλη μάχη 15 ελλήνων με 87 βουλγάρων νότια της Μικρής
Πρέσπας για 20 ώρες με 12 βούλγαρους νεκρούς και ένα έλληνα τραυματία.
Στις αρχές Οκτώβρη χώρισε το σώμα σε τμήματα που δρούσαν με επιτυχία
ενισχυόμενα και από τοπικές μικρό-ομάδες έχοντας διώξει τους βουλγάρους
κομιτατζήδες. Απέφευγε να συγκρούεται με τουρκικά αποσπάσματα, ενεργούσε
επιχειρήσεις όμως σε σχισματικά χωριά για να εκφοβίσει του βουλγάρους
κομιτατζήδες και να επαναφέρει τους σχισματικούς στο Πατριαρχείο.
Σκοπεύοντας να συναντηθεί με τους οπλαρχηγούς Κύρου και Καούση για την
οργάνωση της άμυνας της περιοχής Καστοριάς κινήθηκε προς Σιάτιστα όπου
λόγω της ισχυρής βροχής εισήλθε εντός του χωρίου για διανυκτέρευση την
νύχτα 12/13 Οκτ.
Την 13 Οκτωβρίου 1904 τουρκικό απόσπασμα οδηγούμενο από εσκεμμένα με
λανθασμένες πληροφορίες από τον Μήτρου Βλάχο για την παρουσία του εκεί
εισήλθε στο χωριό Σιάτιστα και παραπλανώντας τους ξανά οδηγήθηκε το
απόγευμα στο σπίτι που βρισκόταν ο Παύλος Μελάς με τον Υπαρχηγό του Λάκη
Πύρζα και με άλλους πέντε άνδρες για έλεγχο. Ακολούθησε συμπλοκή και
κατά την διάρκεια της νύχτας αποπειράθηκε η έξοδος του Μελά από το σπίτι
όπου δέχθηκε μία σφαίρα στην κοιλιακή χώρα και μετά από λίγη ώρα
ξεψύχησε. Την άλλη μέρα ο Ντίνας μετέβη να παραλάβει το σώμα του αλλά
λόγω της παρουσίας τουρκικού σώματος έκοψε το κεφάλι του ήρωα και το
μετέφερε στο Πισοδέρι στο ξωκλήσι Αγίας Παρασκευής όπου και ενταφιασθη. Ο
Καραβαγγέλης παρέλαβε μετά από επίμονη προσπάθεια και το ακέφαλο σώμα
από τους τούρκους στην Καστοριά και την άλλη μέρα το ενταφίασε στην ναό
Ταξιαρχών. Τα οστά του τελικά το 1950 μεταφέρθηκαν στην βυζαντινή
εκκλησία Ταξιαρχών στην Καστοριά.
ΑΝΑΛΥΣΗ / ΚΡΙΤΙΚΗ
Ο Παύλος Μελάς ανέπτυξε από μικρός λόγω του οικογενειακού περιβάλλοντος
και της καταγωγής του έντονα τον πατριωτισμό. Τόσο ο πρόγονος του εκ των
οποίων πήρε και το όνομα του και θυσιάστηκε στην ηρωική έξοδο του
Μεσολογγίου όσο και ο θείος του Λέων με το βιβλίο «Γεροστάθη» συνέβαλαν
στο να του δημιουργηθούν πατριωτικά πρότυπα. Σε αυτό βέβαια επιπρόσθετα
επέδρασε καταλυτικά και ο έντονος πατριωτισμός του πατέρα του. Η εικόνα
που είχε από μικρός στην υπόγειο του σπιτιού του με τον πατέρα του και
άλλους άνδρες γύρω από τυφέκια. Στην συνέχεια η φοίτηση του στην ΣΣΕ και
η σύνδεση του με το πατριωτικό οικογενειακό περιβάλλον της γυναίκας του
δημιούργησαν ένα συμπαγές περιβάλλον πατριωτισμού με βασική διέξοδο την
απελευθέρωση της Μακεδονίας.
Ο Παύλος Μελάς εφάρμοσε την σύγχρονη «συνταγή επιτυχίας» τόσο στη
διάσταση της ανάπτυξης της αντίστασης και την επίτευξη αποτελεσμάτων
στην Μακεδονική ενδοχώρα όσο και στη διάσταση των απλών συναγωνιστών του
και της τον συντονισμό τους. Το κλειδί της επιτυχίας του ήταν η ορθή
εφαρμογή των δώδεκα λειτουργιών προς τούτο δηλαδή την ενεργοποίηση και
παρακίνηση των ελλήνων, την υποστήριξη των συνεργατών του, την ανάπτυξη
της ομάδας και την συνεργασία, την διοίκηση του συντονισμού τους, την
εξυπηρέτηση του ντόπιου πληθυσμού, την ανάπτυξη των συνεργατών του , την
προσωπική ανάπτυξη, την ανάπτυξη της αγωνιστικής κουλτούρας, την
διαμόρφωση οράματος, τις καινοτομίες και την συνεχή βελτίωση και
ανάπτυξη του δικτύου αγώνα στην Μακεδονία.
Συνεπώς η αναμφισβήτητη ηγετική συμπεριφορά του Παύλου Μελά υιοθετώντας
το στυλ του οράματος, στο σύντομο χρονικά βίο του έδρασε στο ιδιαίτερα
ανεπτυγμένη ικανότητα της υπαρξιακής νοημοσύνης του. Παράλληλα με τις
άλλες δύο θεμελιώδες ικανότητες, της φρόνησης και της μοναξιάς, που
επανειλημμένα επέδειξε ο ήρωας, είχε ανακαλύψει το νόημα αναφορικά με
την ίδια την ύπαρξη του στηριζόμενος στον πατριωτισμό του και αυτό τον
οδήγησε να αναπτύξει και τις άλλες ικανότητες του για την αποτελεσματική
ηγεσία που άσκησε στη συνέχεια (Garden – Laskin1997, Sel46). Είχε
λοιπόν την πιθανή ένατη νοημοσύνη και μπορούσε να θέτει ερωτήματα και να
δίνει απαντήσεις αναφορικά με τη ζωή και το θάνατο όπως αυτό
καταγραφόταν επανειλημμένα στα γράμματα του προς την σύζυγο του. Ο
πατριωτισμός του τον οδήγησε στο να κατέχει τις υπο-ικανότητες της
υπαρξιακής νοημοσύνης όπως η αυθεντικότητα, η εγρήγορση του μυαλού, η
κατανόηση των εσωτερικών κινήτρων, η ανοχή και η αυτοπεποίθηση. Ο
πατριωτισμός του βέβαια βρισκόταν έντονα και στην άρρητη - άτυπη γνώση
που διέθετε η οποία αποτέλεσε την πηγή του συγκριτικού πλεονεκτήματος
έναντι όλων των άλλων πατριωτών και οδήγησε το Μακεδονικό Κομιτάτο στον
ορισμό του ως Αρχηγό των Αποσπασμάτων Κοζάνης - Καστοριάς … Όταν τέλος
καθόταν στο βράχο μόνος ανεδείκνυε μέσα από την μοναξιά του την ηγετική
του μορφή μετατρέποντας τον πατριωτισμό του σε νέες ιδέες, πρωτοβουλίες,
όραμα και αυτοκριτική. Στην μοναξιά αυτή επιπλέον ο πατριωτισμός
εκφραζόταν σε δέσμευση του με τον εαυτό του, συντονισμό με την φύση,
ψυχικό αντικατοπτρισμό και βαθύτερη γνώση του εαυτού του, αυτοεπίγνωση
και ανάπτυξη δημιουργικότητας, θεμελιώδη στοιχεία για την άσκηση
αποτελεσματικής ηγεσίας. Ο φλογερός πατριωτισμός του συνέβαλε στην
κατοχή από τον Παύλο Μελά τόσο των ικανοτήτων «ρόλων» της έμπνευσης, της
παρακίνησης και της ανάπτυξης των ανθρώπων όσο και των επτά θεμελιωδών
μετα-ικανοτήτων οι οποίες χαρακτηρίζουν ένα ηγέτη σήμερα δηλαδή της
ικανότητας δημιουργικής λήψης αποφάσεων, της συστημικής σκέψης, της
συναισθηματικής νοημοσύνης με τις βασικές ικανότητες που προσδιορίζουν
την τελευταία την επικοινωνιακή ικανότητα, την αυτοεπίγνωση, την
αυτορρύθμιση και την ενσυναίσθηση.
Η επιχειρησιακή δράση του Παύλου Μελά δεν ήταν τίποτα άλλο από την
οργάνωση ανταρτοπόλεμου σε κατεχόμενο από τον εχθρό έδαφος, μία ειδική
αποστολή που απαιτούσε ειδικούς ανθρώπους που ενεργούσαν πίσω από τις
γραμμές με λίγη ή καθόλου υποστήριξη εναντίον του εχθρού κάνοντας την
αποστολή «αδύνατη» και παράλογη για τους πολλούς. Με βάση τον
πατριωτισμό του εφάρμοσε τις 6 βασικές αρχές των ειδικών επιχειρήσεων
του σκοπού, της επανάληψης, της ταχύτητας, του αιφνιδιασμού, της
ασφάλειας και της απλότητας επιδιώκοντας και καταφέρνοντας την
επικράτηση της τοπικής του υπεροχής στα βουνά και χωριά της Μακεδονίας. Ο
πατριωτισμός του συνέβαλε στην εφαρμογή των 12 στρατηγικών – κλειδιών
των ειδικών επιχειρήσεων που διεξήγαγε ορμώμενος από την βασικότερη αρχή
του σκοπού της απελευθέρωσης της Μακεδονίας, με κυρίαρχες τις
στρατηγικές, τόλμης για το αδύνατο, της παρουσίας στην δράση, της
αφοσίωσης και της απαίτησης για αυτή από τους υφισταμένους του, της
ενέπνευσης τους οράματος του στους άλλους, της μη παραίτησης του από τον
σκοπό του και του αγώνα για την νίκη.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ-ΕΠΙΛΟΓΟΣ ...
Κριτική αποτίμηση της δράσης της συγκεκριμένης προσωπικότητας.
Ο Μελάς ήταν ο ήρωας των ηρώων του Μακεδονικού αγώνα. Επιζήτησε και
έλαβε μία αποστολή πρόκληση προς τον θάνατο και πραγματοποίησε αυτό που
οι άλλοι θεωρούσαν αδύνατο. Υπήρξε ένας ηγέτης που είχε ξεκάθαρο όραμα,
το οποίο κατέστησε δύσκολο, προκλητικό και σημαντικό. Χρησιμοποίησε όλες
τις δυνάμεις του για να το κάνει γνωστό και στο τέλος πιστοποιώντας το
σύνθημα των σύγχρονων Αμερικανικών Ειδικών Δυνάμεων «De Oppresso Liber”
(“Απελευθερωτής των Καταπιεσμένων) έζησε το όραμα του μέχρι θανάτου.
Ο Παύλος Μελάς παρόλο τον μικρό χρόνο ζωής και δράσης του υπήρξε ένας
εθνικός ηγέτης με όλες τις σύγχρονες ερμηνείες του όρου. Ο πατριωτισμός
του μαζί με όλες τις άλλες αρετές του καθόρισαν και την τύχη του. Ως
άλλος Λεωνίδας επέλεξε την ζωή του και τον θάνατο του από νωρίς και αυτό
ήταν που δεν άφησε τον παράγοντα τύχη να ορίσει την ζωή του αλλά
κινήθηκε προς αυτή την υποθετική δύναμη αψηφώντας τις ανθρώπινες
αδυναμίες. Ενέπνευσε τόσο τους σύγχρονους του όσο και τους μετέπειτα
μέχρι σήμερα Έλληνες αγωνιστές ώστε πολλοί από αυτούς να δώσουν
εθελοντικά και πρόθυμα τον καλύτερο εαυτό τους για την εκπλήρωση αρχικά
του οράματος του Παύλου Μελά με την απελευθέρωση της Μακεδονίας και την
ένταξη της στο ελληνικό κράτος, όσο και εν γένει την υπεράσπιση των
ελληνικών αξιών και ιδεών. (25)Σελ6 Μέσω των ιδανικών και αξιών του με
κορυφαίο τον πατριωτισμό του πέρασε το όραμα του, ενέπνευσε, έπεισε και
κινητοποίησε ανθρώπους κερδίζοντας την εμπιστοσύνη τους, δίνοντας έμφαση
στα συναισθήματα τους και την διαίσθηση του , ανοίγοντας ορίζοντες,
προκαλώντας το κατεστημένο και δίνοντας έμφαση στο μέλλον μέχρι σήμερα.
Ο Ναπολέων ανέφερε ότι η νίκη ανήκει σε αυτούς που επιμένουν. Ο
πατριωτισμός του Παύλου Μελά τον οδήγησε στην τελική νίκη που μπορεί
φυσικά να μην έζησε να την δει αλλά η πνευματική του παρακαταθήκη στους
συναδέλφους του, στους συγγενείς του και σε ολόκληρο τον ελληνικό λαό
επέφερε την νίκη στο Μακεδονικό αγώνα και σημάδεψε την γενιά του και τις
μελλοντικές γενιές της χώρας μας μέχρι σήμερα. Ως άλλος Λεωνίδας
πολέμησε για να νικήσει βάζοντας τις αξίες του και την πατρίδα πάνω από
όλες τις άλλες αξίες. Όπως ο πατριωτισμός του Λεωνίδα συνέβαλε με το
παράδειγμα του στην νίκη των Ελλήνων στην ναυμαχία της Σαλαμίνας
εναντίον του Ξέρξη έτσι και η θυσία του Μελά καθόρισε την τελική έκβαση
του Μακεδονικού Αγώνα εναντίον του βουλγαρικού κομιτάτου.
Πριν την θυσία του Παύλου Μελά κυριαρχούσε η νοοτροπία του
«μικροελλαδισμού». Το κράτος ήταν ανήμπορο να υπηρετήσει το Έθνος και
ουσιαστικά το υπονόμευε. Η ταπείνωση του 1897 ήρθε ως ταφόπλακα.
Προκάλεσε την ρωμαλέα αυτοκατεργασία της ελληνικής ψυχής που σε λίγο
ξέσπασε δημιουργικά. Ο Παύλος Μελάς σήκωσε την μεγάλη ευθύνη και τιμή
του πρωταγωνιστή και πρωτομάρτυρα. Επειδή αργούσαν να αποφασίσουν
αποφάσισε ο Παύλος. Κι ο Παύλος αποφάσισε να δώσει ότι είχε. Και είχε
τον εαυτό του. Μαρτύρων και ηρώων αίμα, Αγάπησε και πόνεσε την
Μακεδονία. Ο θάνατος του είχε πολλαπλασιαστική δύναμη. «Με τον θάνατο
του νίκησε την μετριότητα, Ο θάνατος του είναι ζωή στους κουρασμένους
από την μετριότητα του κόσμου. Ο θάνατος του ανασταίνει τους
κοιμισμένους, τους μαργωμένους, δυναμώνει τους αδυνάτους. Δροσίζει τους
διψασμένους, ο θάνατος του νέου, ό θάνατος του ωραίου, ο θάνατος του
αντρείου». « μη λησμονείτε και την ιδέα που για εκείνη δούλεψε και
υπέφερε, ούτε την πανώρια χώρα όπου σκοτώθη, γιατί και η ιδέα εκείνη και
η χώρα θέλουν πολλούς ήρωες ακόμη».
«Ο Μελάς… την σπίθα που άναψε στον καθένα, πολλοί, που ήταν τυφλοί ως
τότε, είδαν.» Ιων ονόμαζε «οι βραχμάνες του Γένους». Στην Μακεδονία τα
κύρια χαρακτηριστικά του έπους περιελάμβαναν το σύνολο 2000 ανταρτών στα
δυο βιλαέτια Θεσσαλονίκης και Μοναστηρίου με Μακεδόνες ελληνόφωνους,
βλαχόφωνους και σλαβόφωνους, ένας ολόκληρος κόσμος από ευπατρίδεις
διπλωμάτες, στρατιωτικούς, κληρικούς και απλούς χωρικούς και την
επικράτηση πριν και μετά τον αγώνα της Μεγάλης του Χριστού εκκλησίας και
της ελληνικής παιδείας. Ολόκληρη η ιστορία της αντίστασης δεν μπορεί να
ειπωθεί. Είναι το άθροισμα των αναρίθμητων χωριών» Όπως αναφέρει και ο
γάλλος περιηγητής Παγιαρές τρία χρόνια μετά το θάνατο του Παύλου Μελά
και ίσως αυτή να ήταν η μεγαλύτερη συνεισφορά του στην απελευθέρωση της
Μακεδονίας «Τι με ενδιαφέρει αν τα θύματα του βουλγαρικού κομιτάτου
μιλούν ελληνικά , βλάχικα τούρκικα ή βουλγαρικά; Ότι με ενδιαφέρει είναι
πως όλοι αυτοί οι Μακεδόνες , ανεξάρτητα από την γλώσσα τους προτιμούν
να σταυρωθούν από τους κομιτατζήδες παρά να απαρνηθούν τον ελληνισμό
τους. Οι άσημοι αυτοί ήρωες είναι Έλληνες και κλίνω το γόνυ προ του
υπέρτατου μεγαλείου τους»
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου