Το βλέμμα της εξοικείωσης με τον θάνατο
1. Σπάνιο οπτικό υλικό από την Γερμανική Κατοχή.
2. Το ΟΧΙ του κλήρου (της Ορθόδοξης Εκκλησίας)
κατά των επιδρομέων και κατακτητών (1940-1944)
3. Οπτικοακουστικό υλικό
Το βλέμμα της εξοικείωσης με τον θάνατο...
Δεν έχει διαφορά αν είσαι έτοιμος
να σκοτώσεις ή να σκοτωθείς...
Απλά κοιτάς τον θάνατο με παγερό βλέμμα,
χωρίς συναίσθημα, με κόρη διεσταλμένη...
Έτοιμος/η για ΟΛΑ! Η σφαίρα που θα έτρωγε
εντός ολίγων ωρών η Ελληνίδα γερόντισσα
δεν ήταν τίποτε μπροστά σε αυτό που έζησε
εκείνη την στιγμή ο Γερμανός στρατιώτης!
«Και κοίταξαν τον θάνατο κατάματα...
Κι ο Χάρος εφοβήθηκε από τέτοιο θάρρος!»
Πίνακας ζωγραφικής του Αλέξανδρου Αλεξανδράκη, ο οποίος πολέμησε,
ως δεκανέας πολυβολητής, με το όπλο και την ξιφολόγχη στο ένα χέρι
και με το άλλο ζωγραφίζοντας τον πόλεμο όπως τον ζούσε, στο μέτωπο.
1. Σπάνιο οπτικό υλικό από την Γερμανική Κατοχή
Κατά την διάρκεια τής Γερμανικής Κατοχής στην Ελλάδα (1941-44), ένας πρώην αξιωματικός τού Πολεμικού Ναυτικού και μετέπειτα επιχειρηματίας, ο Άγγελος Παπαναστασίου, αποτύπωσε κάποιες εικόνες τής περιόδου εκείνης στην κινηματογραφική του μηχανή.
Ένα εγχείρημα, ιδιαιτέρως δύσκολο και επικίνδυνο, δεδομένου ότι η φωτογράφιση ή κινηματογράφηση άνευ άδειας από τον εχθρό, τιμωρούνταν διά τής θανατικής ποινής. Ο Παπαναστασίου, με κίνδυνο τής ζωής του, έκρυβε την μηχανή του σε μια καραβάνα συσσιτίου για να μην κινήσει υποψίες και κατέγραφε κρυφά εικόνες, τόσο από την καθημερινότητα, αλλά και -κυρίως- σκληρές εικόνες από τα δεινά που επέφερε η Κατοχή.
Το κινηματογραφικό υλικό τού Παπαναστασίου, χρησιμοποιήθηκε στην Δίκη τής Νυρεμβέργης, ως αποδεικτικό στοιχείο τών εγκλημάτων που διέπραξαν οι Γερμανοί στην Ελλάδα.
Το 1978, οι υπεύθυνοι τού Πολεμικού Μουσείου, δανείστηκαν την ταινία από
την κόρη τού Παπαναστασίου, Λουκία, για μία και μόνη προβολή. Πριν την
επιστρέψουν όμως, αφαίρεσαν σημαντικό τμήμα τού υλικού (18′ από τα
περίπου 45′), χωρίς να δώσουν πειστική εξήγηση.
★ Βίντεο: «1940. Μέρες Γερμανικής Κατοχής. Η καθημερινότητα των Ελλήνων». Σπάνιες στιγμές της γερμανικής κατοχής από τον κινηματογραφιστή εκείνης της εποχής, Άγγελο Παπαναστασίου. ΕΤ-1, Αφιέρωμα στη δεκαετία του 1940, 28 Οκτωβρίου 2012.
2. Το ΟΧΙ του κλήρου (της Ορθόδοξης Εκκλησίας)
κατά των επιδρομέων και κατακτητών (1940-1944)
Ἀναμφισβήτητα τό ἔπος τοῦ 1940 ἀνήκει σέ
ὅλους τους Ἕλληνες. Ὅλος ὁ λαός μας τότε ἑνωμένος μέ μία ψυχή, χωρίς
κανένα δισταγμό, ὄρθωσε τό ἀνάστημά του στόν ὁρμητικό χείμαρρο τοῦ
φασισμοῦ καί τοῦ ναζισμοῦ. Ἔτσι, ἀπό αὐτήν τήν τιτάνια μάχη, πού
ξεκίνησε τή Δευτέρα 28 Ὀκτωβρίου 1940, δέν θά ἦταν δυνατό νά ἀπουσιάζει ἡ
Ἐκκλησία μας, ὁ ρόλος τῆς ὁποίας σήμερα μονίμως ἀγνοεῖται ἤ συστηματικά
ἀποσιωπᾶται. Καί, ὅπως πάντοτε, ἔτσι καί τό 1940 ἔσπευσε νά καταγράψει
μέ πράξεις ἡρωισμοῦ καί ἀντίστασης τήν ἀπροσκύνητη θέλησή της καί νά
φανεῖ ἄλλη μία φορά ὁ φύλακας ἄγγελος τοῦ πονεμένου λαοῦ καί ὁ θύλακας
τῆς σωτηρίας του.
Μέ τήν κήρυξη τοῦ πολέμου ἡ ἱερά Σύνοδος ὑπό τήν προεδρία τοῦ Ἀθηνῶν Χρυσάνθου ἐξέδωσε διάγγελμα πρός τόν λαό: «Ἡ Ἐκκλησία εὐλογεῖ τά ὅπλα τά ἱερά (*) καί πέποιθεν ὅτι τά τέκνα τῆς Πατρίδος εὐπειθῆ εἰς τό κέλευσμα Αὐτῆς καί τοῦ Θεοῦ, θά σπεύσωσιν ἐν μιᾷ ψυχῇ καί καρδίᾳ νά ἀγωνισθῶσιν ὑπέρ βωμῶν καί ἑστιῶν καί τῆς ἐλευθερίας καί τιμῆς, καί... θά προτιμήσωσι τόν ὡραῖον θάνατον ἀπό τήν ἄσχημον ζωήν τῆς δουλείας... Ἐπιρρίψωμεν ἐπί Κύριον τήν μέριμναν ἡμῶν...».
«Νεκρός για τον κόσμο» (*«Ν»: Σχήμα λόγου, που παραπέμπει στον όρκο των αρχαίων Αθηναίων εφήβων «ου καταισχυνώ όπλα τα ιερά...». Η Εκκλησία δεν ευλογεί τα όπλα, αλλά τους στρατιώτες ως ανθρώπους).
Τότε, χωρίς χρονοτριβή, ὀγδόντα τέσσερις κληρικοί ὅλων τῶν βαθμίδων ἐγκαταλείποντας τίς ἄλλες ἐπείγουσες ὑποχρεώσεις καί διακονίες τους σκαρφάλωσαν χωρίς ποτέ κάποιοι νά ἐπιστρέψουν στά βουνά τῆς Βορείου Ἠ πείρου, γιά νά ἐνισχύσουν τόν ἕλληνα στρατιώτη μέ τά πύρινα κηρύγματά τους, τήν ἐξομολόγηση, τή θεία Λειτουργία. Συμπορεύθηκαν μαζί του στή δόξα, μά καί στήν ὀδύνη καί στή θανή. Πόσες φορές δέν δρόσισαν τά φρυγμένα χείλη τῶν στρατιωτῶν, δέν σκούπισαν τά δάκρυα καί τόν ἱδρώτα τους, περιθάλποντας τούς ἥρωες, σάν νά ’ταν δικοί τους! Κι ἄλλοτε πάλι νεκροστόλισαν καί κήδευσαν τούς λιονταρόψυχους πού θυσιάστηκαν στό πεδίο τῆς μάχης.
Ο
Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Χρύσανθος (κατά κόσμον Χαρίλαος Φιλιππίδης,
Γρατινή Ροδόπης, 1881 – Αθήνα, 28 Σεπτεμβρίου 1949) ήταν Έλληνας
θεολόγος και ακαδημαϊκός (1940) και μία από τις μεγάλες μορφές της
Ορθοδόξου Εκκλησίας των νεοτέρων χρόνων, Μητροπολίτης Τραπεζούντας
(1913-1938) και Αρχιεπίσκοπος Αθηνών (1938-1940).
Κι ὅταν τόν Ἀπρίλιο τοῦ 1941 οἱ Γερμανοί μπῆκαν νικητές στήν Ἑλλάδα, πάλι ἡ Ἐκκλησία ἐπωμίσθηκε τό μεγάλο βάρος γιά τή διάσωση τοῦ λαοῦ. Πρῶτος σήκωσε τή σημαία τῆς Ἀντίστασης ὁ «ὑπέρτατος πνευματικός ἡγέτης» ὁ ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν Χρύσανθος. Ἀρνήθηκε νά συμμετάσχει στήν ἐπιτροπή παράδοσης τῆς πόλης τῶν Ἀθηνῶν ἀρνήθηκε νά τελέσει Δοξολογία στόν μητροπολιτικό ναό τῶν Ἀθηνῶν ἀρνήθηκε νά ὁρκίσει τήν κατοχική Κυβέρνηση Τσολάκογλου, μέ τίμημα τήν ἀπομάκρυνση ἀπό τόν θρόνο του.
Διάδοχός του ὁ «φιλόστοργος καί ἄκαμπτος πατριώτης» Δαμασκηνός ἀποδείχτηκε μεγάλη καί ἡγετική προσωπικότητα. Ἵδρυσε τόν Ἑλληνικό Ὀργανισμό Χριστιανικῆς Ἀλληλεγγύης (Ε.Ο.Χ.Α.) καί ἀπηύθυνε ἀγωνιώδεις ἐκκλήσεις στόν ἀνά τόν κόσμο Ἐρυθρό Σταυρό γιά ἀποστολή βοήθειας πρός τόν κακουχούμενο ἑλληνικό λαό.
Περιδιαβαίνοντας τά μονοπάτια τῆς ἱστορίας κλίνουμε εὐλαβικά τό γόνυ μπροστά στή μεγαλοσύνη τῶν Πατέρων μας: Ὁ θαρραλέος μητροπολίτης Ἰωαννίνων Σπυρίδων Βλάχος ἀπό τήν πρώτη στιγμή βρέθηκε στό Μέτωπο καί μπῆκε πρῶτος μαζί μέ τούς στρατιῶτες στό ἐλεύθερο Ἀργυροκάστρο. Ὁ μητροπολίτης Μυτιλήνης Ἰάκωβος ὁ Α', ὅταν οἱ Γερμανοί εἰσῆλθαν στήν πόλη τῆς Μυτιλήνης, ἐνώπιον τοῦ ἀνώτατου γερμανοῦ στρατιωτικοῦ διοικητῆ δήλωσε τεταγμένος ἀπό τόν Θεό νά προστατεύει τό ποίμνιό του.
Ὁ μητροπολίτης Δημητριάδος Ἰωακείμ, μετά τούς βομβαρδισμούς πού ὑπέστη ὁ Βόλος μένει ἐκεῖ, συγκακουχούμενος μέ τόν λαό τοῦ Θεοῦ προσπαθώντας νά τόν ἐμπνεύσει.
Ὁ μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Γεννάδιος στήν ἀπαίτηση τοῦ στρατιωτικοῦ διοικητῆ νά τοῦ ὑποδείξει ὁμήρους προσῆλθε στή γερμανική Κομμαντατούρ μέ κάποιους ἱερεῖς καί δήλωσε: «Ἐμεῖς εἴμεθα οἱ ζητηθέντες ὅμηροι».
Παρόμοιο γεγονός συνέβη στη Ζάκυνθο: Μια-δυο μέρες πριν φτάσουν στη Ζάκυνθο, ο φρούραρχος Πάουλ Μπέρεντς κάλεσε στο γραφείο του τον μητροπολίτη Χρυσόστομο και τον δήμαρχο Λουκά Καρρέρ. «Έχετε 24 ώρες να μου παραδώσετε μια λίστα με τα ονόματα όλων των Εβραίων που ζουν εδώ και με τα περιουσιακά τους στοιχεία», τους προειδοποίησε. Εκείνοι, πράγματι, επέστρεψαν πριν λήξει η διορία με ένα φάκελο. Ο Μπέρεντς τον άνοιξε, αλλά στο χαρτί που περιείχε ήταν γραμμένα μόνο δύο ονόματα: τα δικά τους. «Αν πειράξετε αυτούς τους ανθρώπους, θα πάω μαζί τους και θα μοιραστώ τη μοίρα τους», του είπε στα Γερμανικά ο Χρυσόστομος, ο οποίος είχε σπουδάσει στο Μόναχο.
Ο Γέροντας Φιλόθεος Ζερβάκος (1884-1980) ήταν καλόγερος και ηγούμενος
της μονής Ζωοδόχου Πηγής Λογγοβάρδας Πάρου
Πόσα ἐπίσης χρωστᾶ τό Αἴγιο στόν ἀρχιμανδρίτη Κωνστάντιο Χρόνη (μετέπειτα Ἀλεξανδρουπόλεως), ὁ ὁποῖος τό ἔσωσε ἀπό ὁλοκληρωτική καταστροφή, ὅταν ὁ γερμανός στρατιωτικός διοικητής τό ἀπειλοῦσε μετά τίς σφαγές στά Καλάβρυτα.
Ὁ μετέπειτα μητροπολίτης Τρίκκης καί Σταγών Διονύσιος Χαραλάμπους, ἐνῶ βρισκόταν ἔγκλειστος στό στρατόπεδο συγκεντρώσεως τῶν Γερμανῶν «Π. Μελᾶ» στή Θεσσαλονίκη, τοῦ ἐξασφαλίσθηκε ἡ δυνατότητα νά ἐλευθερωθεῖ. Δέν τή δέχθηκε. Ἔμεινε μέ τούς συγκρατούμενούς του, γιά νά τούς ἐνισχύει. Ὁδηγήθηκε στό Ἄουσβιτς καί ἔφθασε «παραπλήσιον θανάτου».
Ὁ ἀρχιμανδρίτης Διονύσιος Παπανικολόπουλος, μετέπειτα μητροπολίτης Ἐδέσσης καί Πέλλης τή Μεγάλη Πέμπτη τοῦ 1941 μέ τά φλογερά του λόγια κατάφερε νά σώσει ἀπό τούς βομβαρδισμούς καί τόν ἐξευτελισμό τό ἱστορικό θωρηκτό «Ἀβέρωφ».
Ἀλλά καί «ἡ Ἐκκλησία τῆς Κρήτης», γράφει ὁ Στέφανος Μυλωνάκης «οὐδέποτε οὐδαμῶς ὑστέρησεν εἰς ἐκδηλώσεις πατριωτισμοῦ, θυσίας καί ὁλοκαυτωμάτων... Ἅπαντες... εὑρέθησαν ἀμέσως εἰς τάς ἐπάλξεις καί προμαχώνας τῆς προσφιλοῦς πατρίδος... Βλέπομεν καί πάλιν ἐπισκόπους τραυματιζομένους... φυλακιζομένους... τυφεκιζομένους πλήν οὐδέποτε ἐνδίδοντας ἤ ὑποχωροῦντας».
Στόν ἀγώνα ἀκόμη συμμετεῖχαν δυναμικά καί τά μοναστήρια μας, πού πάντοτε στάθηκαν οἱ κυματοθραῦστες τῶν βαρβαρικῶν ἐπιθέσεων. Κάποια καταστράφηκαν ἀπό τούς κατακτητές, ἄλλα λεηλατήθηκαν, πυρπολήθηκαν, ἀνατινάχθηκαν, πλήρωσαν βαρύ τόν φόρο τοῦ αἵματος. Ἰδιαιτέρως ἀναφέρουμε τά μοναστήρια τοῦ Ἁγίου Ὄρους, τῆς Ὕδρας, τῶν Ἁγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων στή Σπάρτη, τῆς Δαμάστας στή Λαμία, τοῦ Μεγάλου Σπηλαίου καί τῆς Ἁγίας Λαύρας, τῆς Βελλᾶς στά Ἰωάννινα πού μετατράπηκε σέ Νοσοκομεῖο.
Ἀτελείωτο τό συναξάρι τῶν ἐθνομαρτύρων κληρικῶν μας, πού προμάχησαν γιά νά ἀναπνέουμε ἐμεῖς τόν ζείδωρο ἄνεμο τῆς ἐλευθερίας!
Γιά τίς τόσες ὅμως θυσίες καί τήν «κένωση» τήν ὁποία ὑπέστη ἡ Ἐκκλησία μας, χάριν τοῦ Γένους μας, δέχεται διαρκῶς ταπεινώσεις καί ἀμφισβητήσεις ἀπό ἐκείνους πού κατά λόγον δικαιοσύνης τῆς χρωστοῦν εὐγνωμοσύνη. Ἄς μᾶς συγχωρέσει ὁ Θεός γιά τήν ἀφροσύνη μας καί τά ὀλέθριά μας λάθη.
Εὐδοξία Αὐγουστίνου, Φιλόλογος - Θεολόγος
Ο Αυγουστίνος Καντιώτης (1907-2010) ήταν Έλληνας Ορθόδοξος επίσκοπος
που διετέλεσε Μητροπολίτης Φλωρίνης, Πρεσπών και Εορδαίας από το 1967 έως και το 2000.
1941: Μετατίθεται στη μητρόπολι Ιωαννίνων και υπηρετεί ως ιεροκήρυξ.
1941 (Χριστούγεννα): Μπροστά στούς Ιταλούς κατακτητάς και χοροστατούντος του μητροπολίτου Ιωαννίνων Σπυρίδωνος Βλάχου, μετέπειτα αρχιεπισκόπου Αθηνών, κηρύττει από τον άμβωνα πατριωτικά.
Οι Ιταλοί, ενωχλημένοι, εκδίδουν ένταλμα συλλήψεώς του. Ο δεσπότης, για να τον προστατεύση, δεν του επιτρέπει να κηρύττη. Τότε ο ιεροκήρυκας, βλέποντας ότι η παραμονή του στα Ιωάννινα περιττεύει, αφήνει εκεί τη μητέρα του και εν καιρώ χειμώνος φεύγει. Οι Ιταλοί σε έφοδο, που κάνουν στο σπίτι του, δεν τον βρίσκουν και συλλαμβάνουν τη γερόντισσα μητέρα του.
1942: Έρχεται στη Μακεδονία. Στα Γιαννιτσά μαθαίνει, από Έλληνα αστυνομικό, για το ένταλμα συλλήψεώς του που έχουν εκδώσει οι Ιταλοί.
1942: Στα Γιαννιτσά ο μητροπολίτης Εδέσσης και Πέλλης Παντελεήμων τον χειροτονεί πρεσβύτερο.
1942: Μετατίθεται στη μητρόπολι Θεσσαλονίκης και από κεί παίρνει διαδοχικές αποσπάσεις στο Κιλκίς, στη Βέροια, στην Έδεσσα και στη Φλώρινα.
Στη Φλώρινα ελέγχει από του άμβωνος το μητροπολίτη του Βασίλειο, διότι έμενε στην Αθήνα και πήγαινε εκεί μόνο τα Χριστούγεννα και το Πάσχα, ενώ η προπαγάνδα στην επισκοπή του ωργίαζε. Ο μητροπολίτης ενημερώνεται τηλεφωνικώς και του στέλνει την απόλυσί του τηλεγραφικώς.
Με την απομάκρυνσι όμως από τη Φλώρινα ο Θεός σώζει τον ιεροκήρυκα Αυγουστίνο από άλλο μεγαλύτερο κακό. Οι Γερμανοί κατακτηταί συλλαμβάνουν 10 πατριώτες και τους κρεμούν έξω από το χωριό Πρώτη – Φλωρίνης· θα ήταν μεταξύ των απαγχονισθέντων.
1943-1945: Μετατίθεται στην Κοζάνη. Ο επίσκοπος Κοζάνης Ιωακείμ Αποστολίδης έχει βγει στα βουνά. Τα χωριά καίγονται απο τους Γερμανούς και ο λαός καταφεύγει στην πόλι. Η πείνα και ο θάνατος παραμονεύουν. Ο ιεροκήρυκας Αυγουστίνος, τη δύσκολη εκείνη ώρα, εμφανίζεται ως άγγελος Θεού και σώζει την πόλι.
Κάνει συσσίτια, που φτάνουν μέχρι και 8.150 πιάτα την ημέρα. Είναι ένα θαύμα, που ο ίδιος το αποδίδει στον άγιο Νικόλαο, πολιούχο της Κοζάνης. Οι Γερμανοί πολλές φορές τον δικάζουν για να τον εκτελέσουν, ο Θεός όμως τον προστατεύει.
★ Βίντεο: «Πάτερ Ανυπόμονος ~ Άρης Βελουχιώτης (ο παπάς του Άρη)» Την 1η Ιουνίου 1943 ο Άρης συγκροτεί ένα τμήμα 80 επιλεγμένων ανταρτών της Ρούμελης, με επικεφαλής τον έμπιστο Πελοπίδα, τον Παπούα (Νίκο Διένη) και τον Ωρίωνα (Γιάννη Μιχαλόπουλο). Τη νύχτα της 19ης Ιουνίου οι αντάρτες περνάνε με εφτά βάρκες από το μικρό λιμανάκι του Μαραθιά στην παραλία Λαμπίρι, δυτικά του Αιγίου. Σκοπός τους, η ενίσχυση των δυνάμεων του ΕΛΑΣ στην Πελοπόννησο.
Εκείνες τις μέρες εμφανίζεται και ένας ασυνήθιστος ιερωμένος. Είναι ο αρχιμανδρίτης Γερμανός, κατά κόσμον Γεώργιος Δημάκος, ηγούμενος της Μονής Αγάθωνος, κοντά στην Υπάτη, και ταυτόχρονα επόπτης της Μονής Δαδίου και πρόεδρος της ίδιας κοινότητας. Από την αρχή του ένοπλου αγώνα είχε προσφέρει μεγάλη στήριξη στους αντάρτες της περιοχής του, γι’ αυτό τον Απρίλιο είναι πια καταζητούμενος και αναγκάζεται να φύγει στο βουνό. Ο αρχιμανδρίτης Γερμανός όμως προσχώρησε στον μόνιμο ΕΛΑΣ και πιο συγκεκριμένα κατευθείαν στον Άρη. Είναι το πρόσωπο – το τελευταίο – που έρχεται να συμπληρώσει τον κύκλο των στενών συντρόφων του αρχηγού και να γίνει γνωστός ως «ο παπάς του Άρη».
Ο πάτερ Ανυπόμονος θα ακολουθήσει τον αρχηγό παντού όπου πάει, στη Θεσσαλία, στην Ήπειρο, στην Πελοπόννησο. Η επίσημη θέση του είναι Στρατιωτικός Ιερέας του Γ.Σ (Γενικού Στρατηγείου), αλλά στις μάχες βρίσκεται με το όπλο στο χέρι και σταυρωτά φισεκλίκια. Όταν μπαίνουν σε χωριό, ξεζώνεται τα άρματα, φοράει το καλυμμαύχι του και ανοίγει την εκκλησία να λειτουργήσει. Αυτός ο απίστευτης ζωντάνιας, ωριμότητας και πατριωτικής φλόγας ιερωμένος πολύ γρήγορα θα κερδίσει την εκτίμηση και τον θαυμασμό του αρχηγού.
Ο Αρχιμ. Γερμανός Δημάκος, πέθανε στις 9 Ιουνίου 2004 στην Λαμία, σε ηλικία 92 χρονών.
★ Βίντεο: «Γερμανική κατοχή 1941» από την παρουσίαση
της σχολικής γιορτής στο Δημοτικό σχολείο Νεοχωρίου Χαλκιδικής.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου