Λεκτική κακοποίηση και συναισθηματική βία στον γάμο: Συμβουλές επιβίωσης!

Από την Έλενα Μπούλια

Πόσο καλά τα λέει η γνωστή παροιμία για την γλώσσα που τσακίζει κόκκαλα και πόσο στο «πετσί» τους το έχουν νιώσει οι γυναίκες που έχουν πέσει θύματα λεκτικής κακοποίησης από τους συντρόφους τους. Η πραγματικότητα είναι, όμως, ότι τα σκληρά λόγια και η συναισθηματική βία μπορεί να κάνουν πολύ χειρότερα από το να «τσακίζουν κόκκαλα»: Τσακίζουν την ψυχολογία, σακατεύουν την αυτοπεποίθηση, φτάνουν ακόμα και να αρρωστήσουν τον σύντροφο που τα εισπράττει.

Θύμα λεκτικής κακοποίησης από τον άνδρα της μπορεί να πέσει οποιαδήποτε γυναίκα, ανεξαρτήτως πνευματικού ή οικονομικού επιπέδου, και μάλιστα χωρίς καν να το καταλάβει, καθώς ο άνδρας αυτός δεν θα επιδείξει τέτοια στοιχεία πριν αποκτήσει την γυναίκα, ενώ π.χ. ακόμα την φλερτάρει, αλλά πάντα μετά.

Μετά, από την άλλη, η κακοποίηση γίνεται τόσο μεθοδικά και περίτεχνα που η γυναίκα πολλές φορές δεν το συνειδητοποιεί μέχρι να αρχίσει να υποφέρει έντονα ή να της το επισημάνει κάποιος τρίτος. Φυσικά, θύματα κακοποίησης πέφτουν πολύ συχνά και οι άνδρες.

Λεκτική κακοποίηση: Η ρίζα του κακού

"Η λεκτική, που είναι γνωστή και ως συναισθηματική ή ψυχολογική κακοποίηση, συμβαίνει όταν ένα άτομο σε μια σχέση ή γάμο προσπαθεί να κυριαρχήσει και να ελέγξει το άλλο πρόσωπο", λέει η Άννα Χατζηδημητρίου, BA, MSC, CPSYCHOL Ψυχολόγος Υγείας. Όσοι χρησιμοποιούν την λεκτική κακοποίηση έχουν σκοπό μόνο ένα πράγμα: να κερδίσουν και να διατηρήσουν τον απόλυτο έλεγχο πάνω στο άτομο. Ένας θύτης δεν «παίζει δίκαια»: χρησιμοποιεί τον φόβο, την ενοχή, την ντροπή και τον εκφοβισμό για να σας φθείρει και να σας κρατήσει κάτω από τον αντίχειρά του. Ο υβριστής μπορεί επίσης να σας απειλεί, να σας μειώνει, να σας λέει ότι εσείς φταίτε, ότι δικαιούστε ή προκαλείτε την συμπεριφορά αυτή και μ'αυτόν τον τρόπο προσπαθεί να σας αποδυναμώσει, να είναι υπεράνω, να ταΐσει το «εγώ» του και να καλύψει δικές του ανασφάλειες και μειονεκτήματα, μέσω της συναισθηματικής εκδίκησης.

Όπως συνεχίζει η ειδικός, η συναισθηματική ή λεκτική ή ψυχολογική κακοποίηση μπορεί να προέλθει από μια προϋπάρχουσα κακή συναισθηματική σχέση που είχε ο σύντροφος σαν παιδί με τους γονείς του. Αν κάποιος έχει μεγαλώσει με προβλήματα μέσα στο σπίτι, σωματική η ψυχολογική βία, υπάρχουν μεγάλες πιθανότητες να το αναπαράγει μεγαλώνοντας και στην δική του οικογένεια, στην σύζυγό του και στο παιδί του, σαν τρόπο επικοινωνίας και επιβολής.

Συχνό αίτιο, επίσης, είναι αν ο σύντροφος είναι σε μια περίοδο υψηλού στρες, κατάθλιψης, θυμού, αγανάκτησης και έντασης (π.χ. οικονομικά προβλήματα, ανεργία). Αυτό μπορεί να οδηγήσει τον σύντροφο ή γονέα να εκδηλώνει τον θυμό του και την απογοήτευσή του λεκτικά στην σχέση και στο παιδί τους.

Σε συνδυασμό με τον ανεξέλεγκτο θυμό, άλλα χαρακτηριστικά του ατόμου που ασκεί λεκτική βία είναι η έλλειψη αυτοπεποίθησης, η χαμηλή αυτοεκτίμηση, η ανασφάλεια, η ελεγκτική, χειριστική, ζηλότυπη συμπεριφορά, με συχνά την αίσθηση κατωτερότητας, μειονεκτικότητας και ανικανοποίητου. Η κατάχρηση ουσιών ή αλκοόλ μπορεί να αυξήσει την επιθετικότητα του ατόμου.

Πώς θα καταλάβετε αν είστε θύμα λεκτικής κακοποίησης

Στο βιβλίο της «The Verbally Abusive Relationship», η επικοινωνιολόγος , σύμβουλος ζευγαριών και συγγραφέας Patricia Evans αναφέρει 15 σαφή χαρακτηριστικά λεκτικής κακοποίησης στην σχέση:

Παρακράτηση: Το άτομο που λειτουργεί έτσι προτιμά ό,τι σκέφτεται και νιώθει να το κρατά για τον εαυτό του και να μη μοιράζεται τίποτα με τον σύντροφό του, διατηρώντας μία στάση ψυχρής αδιαφορίας. Το άτομο αυτό «κακοποιεί» τον σύντροφό του με διάφορους τρόπους, π.χ. κοιτάζοντας ένα αντικείμενο ή την τηλεόραση απορροφημένος, ενώ ο άλλος του μιλά, χωρίς στην πραγματικότητα να ακούει τι λέει ο άλλος.

Ακύρωση: Πρόκειται για ένα από τα πιο καταστροφικά στοιχεία της σχέσης, γιατί αποκλείει κάθε πιθανότητα επικοινωνίας. Ο σύντροφος που ακυρώνει τον άλλον δείχνει να σκέφτεται αντίθετα από το έτερον ήμισυ. Αντιδρά, δηλαδή, σε ό,τι λέει ο άλλος λέγοντας «όχι, δεν είναι έτσι», ακόμα και στα πιο προσωπικά ζητήματα.

Μείωση: Το άτομο αρνείται την πραγματικότητα, τα συναισθήματα και τις εμπειρίες του συντρόφου του, λέγοντας πράγματα που υπονοούν ότι «τα αισθήματα και οι εμπειρίες σου είναι λάθος και δεν έχουν καμία αξία» ή «δημιουργείς πολύ κακό για το τίποτα, συνέχεια βγάζεις συμπεράσματα, δεν σηκώνεις αστεία, παίρνεις τα πάντα στραβά» κ.λ.π.

Λεκτική κακοποίηση με τη μορφή αστείου: Τα αστεία αυτά δεν γίνονται καλοπροαίρετα, αλλά σκοπό έχουν να θίξουν τα πιο ευαίσθητα σημεία του άλλου. Ο θύτης συνήθως αναφέρεται στην φύση του συντρόφου του, π.χ. στις νοητικές του ικανότητες ή την ευφυΐα του. Κι αν ο άλλος απαντήσει «δεν είναι αστείο», η απόκριση πάντα είναι «δεν έχεις χιούμορ!».

Μπλοκάρισμα και εκτροπή: Ο θύτης εδώ καταφέρνει να ελέγχει την διαπροσωπική επικοινωνία, δηλαδή αρνείται να επικοινωνήσει, αποφασίζει τι θα είναι αυτό που θα συζητηθεί και αποκρύπτει πληροφορίες. Συχνά απλά διακόπτει την συζήτηση ή αλλάζει θέμα (π.χ. «αυτή η συζήτηση τελείωσε»).

Κατηγορίες και μομφές: Ο πιο απλός τρόπος λεκτικής κακοποίησης, ο οποίος αποκλείει κάθε πιθανότητα να έρθει το ζευγάρι πιο κοντά και να καταλάβει ο ένας πώς νιώθει ο άλλος. Μάλιστα, όταν στον θύτη επισημαίνεται αυτό, κατηγορεί τον άλλον για επίθεση.

Επικρίσεις και κριτικές: Φράσεις όπως «ξέρεις ποιο είναι το πρόβλημα με εσένα...;» είναι επικριτικές και περιέχουν στοιχεία λεκτικής κακοποίησης. Το ίδιο ισχύει όταν ο σύντροφος επισημαίνει διαρκώς λάθη του άλλου ή φτιάχνει ολόκληρες ιστορίες με αυτά –συχνά όχι εντελώς αληθείς- με σκοπό να προσβάλλει τον άλλον μπροστά σε τρίτους.

Ασημαντότητα: Η συμπεριφορά αυτή του θύτη δείχνει στον σύντροφο ότι ό,τι έκανε ή είπε είναι ασήμαντο –ο σύντροφος απομένει απογοητευμένος και μπερδεμένος, συχνά χωρίς να συνειδητοποιεί γιατί.

Υπονόμευση: Η στάση αυτή όχι μόνο αποκλείει κάθε συναισθηματική στήριξη, αλλά διαβρώνει την εμπιστοσύνη στον άλλον. Π.χ. Όταν ο ένας σύντροφος λέει «τι όμορφα λουλούδια!» και ο άλλος απαντά: «Απλά λουλούδια είναι!» ή όταν ο σύντροφος λέει κάτι και ο άλλος του απαντά «εσένα ποιος σε ρώτησε;», είναι σημάδια λεκτικής κακοποίησης.

Απειλές: Οι απειλές χειραγωγούν τον άλλον φέρνοντας στην επιφάνεια τους χειρότερους φόβους του, για παράδειγμα «ή θα κάνεις αυτό που λέω ή φεύγω / χωρίζουμε».

Βρισιές: Η πιο ξεκάθαρη κατηγορία λεκτικής κακοποίησης.

«Αμνησία»: Όταν ο θύτης διαρκώς δηλώνει ότι κάτι που έχει γίνει δεν έχει γίνει, η στάση αυτή περιλαμβάνει άρνηση και συγκαλυμμένη χειραγώγηση. Συχνά αυτό συμβαίνει όταν ο θύτης έχει βρίσει ή προσβάλλει το έτερον ήμισυ και στη συνέχεια αντιδρά σα να ξέχασε το συμβάν, π.χ. «δεν ξέρω για τι πράγμα μιλάς» ή «δεν κάθομαι να ασχοληθώ με αηδίες».

Διαταγές: Οι διαταγές αποκλείουν την ισότητα και την αυτονομία του άλλου. Όταν ο θύτης διατάζει τον άλλον να κάνει κάτι και δεν το ζητά ευγενικά, είναι λεκτική κακοποίηση.

Άρνηση: «Δεν είπα ποτέ κάτι τέτοιο», «από το μυαλό σου τα βγάζεις», «καλά, είσαι τρελή»... Η στάση αυτή αρνείται την πραγματικότητα του άλλου και γίνεται κατανοητή από το θύμα μόνο όταν είναι βέβαιο ότι ο θύτης είναι σε άρνηση.

Καταχρηστικός θυμός: Ο θυμός υποβόσκει και κινητοποιεί την λεκτική κακοποίηση και για να τον αναγνωρίσει ο σύντροφος είναι σημαντικό να έχει συνειδητοποιήσει πλήρως ότι δεν ευθύνεται με κανέναν τρόπο για τις φωνές ή τις προσβολές του άλλου.

Πώς θα προστατευτείτε από την συναισθηματική βία

Η κ. Χατζηδημητρίου τονίζει πως "το πρώτο και πιο σημαντικό πράγμα που πρέπει να κάνει η γυναίκα που δέχεται λεκτική κακοποίηση είναι να μπορέσει να αποστασιοποιηθεί και να παρατηρήσει την συμπεριφορά του συντρόφου για να την ονομάσει και να την κανατανοήσει σαν λεκτική κακοποίηση. Πολλές φορές άθελα τους την συγχωρουν επαναλαμβανόμενα ή πιστεύουν ότι όλα είναι δικό τους λάθος. Θα πρέπει να ξέρει για ποια σημάδια να ψάξει." (δείτε παραπάνω). Η ίδια εξηγεί ότι η γυναίκα που δέχεται τη βία αυτή "προσπαθεί από άμυνα και ενοχές να γίνεται όλο και πιο καλή και πιο περιποιητική, πιστεύοντας πως αν εκείνη αλλάξει θα σταματήσει και η λεκτική βία. Όμως πάντα θα υπάρχει κάτι άλλο που έκανε ή δεν έκανε, που ήταν ή που δεν ήταν αρκετό στα μάτια του συντρόφου και αυτο αρκεί για να ξεκινήσει ξανά ο κύκλος της ακύρωσης, της απόρριψης, της συναισθηματικής εκδίκησης και κακοποίησης".

Το δεύτερο που έχει να κάνει το θύμα είναι "να ψάξει στον εαυτό της ποια είναι η επίδραση της συμπεριφοράς που δέχεται, χωρίς να συγχωρεί με αγάπη τις πράξεις αυτές. Θα πρεπει όσο πιο αντικειμενικά μπορεί να κοιτάξει μέσα της και να δει αν βιώνει τα ακόλουθα:

• Νιώθει φόβο και αγωνία για να κρατά συνέχεια τον σύντροφό της ευχαριστημένο.

• Δεν διαφωνεί ποτέ, παρά συμφωνεί με όλα όσα λέει ή κάνει ο σύντροφός της.

• Αναγκάζεται να δίνει συνέχεια αναφορά, πού είναι και τι κάνει.

• Έχει αγωνία να σηκώνει το τηλέφωνο μόλις πάρει ο σύντροφος.

• Συχνά κάνει παράπονα για την ζήλεια, την κτητικότητα και την επικριτικότητα του συντρόφου.

• Δεν έχει δικούς της φίλους, είναι απομονωμένη από την οικογένεια και τους φίλους.

• Βγαίνει μόνο με τον σύντροφο ή μένουν συνέχεια μέσα.

• Δεν έχει οικονομική ανεξαρτησία και πρωτοβουλία στα οικονομικά.

• Αποκτά καταθλιπτική διάθεση.

• Νιώθει ενοχή , ντροπή ή χαμηλή αυτοεκτίμηση.

• Νιώθει με το παραμικρό άγχος, φόβο, αγωνία ακόμα και κρίσεις πανικού.

• Νιώθει αλλαγμένη την προσωπικότητα της, ότι «δεν είναι πια ο εαυτός της».

Εφόσον η γυναίκα νιώθει κάποια από τα παραπάνω, το τρίτο βήμα είναι να βρει τη δύναμη να τα εκφράσει:

• Αναγνωρίστε τα σημάδια στην συμπεριφορά του ή την επίδραση πάνω σας αντικειμενικά. Χωρίς συναίσθημα αλλά με την λογική ονομάστε αυτό που σας συμβαίνει ως λεκτική κακοποίηση.

• Μην δικαιολογήσετε, δεχτείτε ή συγχωρέσετε τη συμπεριφορά αυτή επειδή απλά κατανοείτε τους λόγους του θύτη.

• Να θυμάστε πάντα οτι ο σύντροφος που κακοποιεί λεκτικά πάντα έχει ισχυρή επιχειρηματολογία, είναι χειριστικός και ελεγκτικός. Μην παγιδευτείτε συναισθηματικά εκεί

• Μην νιώσετε ντροπή, ενοχή ή φόβο να μιλήσετε σε ένα κοντινό σας πρόσωπο για να σας βοηθήσει να δείτε με σεβασμό και αυτοεκτίμηση τον εαυτό σας. Αφήστε να είναι ο καθρέπτης σας, να σας δείξει τι επίδραση είχε πάνω σας η λεκτική βία.

• Μιλήστε στον σύντροφό σας. Πείτε του τι νιώθετε χωρίς χαρακτηρισμούς.

• Ρωτήστε τον γιατι πιστεύει ότι γίνεται αυτό.

• Δεν είναι εύκολο να σώσετε τον γάμο μόνη σας όταν υπάρχει λεκτική βία. Συζητήστε το ενδεχόμενο να ζητήσετε θεραπευτική βοήθεια σαν ζευγάρι, για να προχωρήσετε μαζί.

Τα παραπάνω ισχύουν αν στον γάμο υπάρχουν και παιδιά, τα οποία επίσης πέφτουν θύματα συναισθηματικής βίας. Οφείλετε να αναγνωρίσετε τα σημάδια της βίας αυτής στα παιδιά και να τα προστατεύσετε, ζητώντας τη βοήθεια ειδικού.

πηγή