Κατὰ τὸν ἱερὸ Δαμασκηνὸ ὁ Θεὸς εἶναι ὁ δημιουργὸς ἐξ οὐκ ὄντων τῶν ἀγγέλων. Οἱ ἄγγελοι εἶναι κτίσματα τοῦ Θεοῦ, φέρουν ὅμως τὴν εἰκόνα τοῦ Δημιουργοῦ τους, ὡς λογικὰ καὶ αὐτεξούσια ὄντα.
Εἶναι φύσεις ἀσώματες κάτι σὰν πνεῦμα ἡ ἄϋλη φωτιά, σύμφωνα μὲ τὸν Δαυΐδ. Λέγοντας ὁ Δαυΐδ γιὰ τοὺς ἀγγέλους «Ὁ ποιῶν τοὺς ἀγγέλους αὐτοῦ πνεύματα καὶ τοὺς λειτουργοὺς αὐτοῦ πυρὸς φλόγα» θέλει νὰ δείξει «τὸ κοῦφον (=ἀνάλαφρο) καὶ διάπυρον (=φλογερό) καὶ θερμὸν καὶ τομώτατον (=κοφτερό) καὶ ὀξὺ περὶ τὴν θείαν ἔφεσιν τὲ καὶ λειτουργίαν, τὸ ἀνωφερὲς αὐτῶν καὶ τὸ πάσης ὑλικῆς ἐπινοίας ἀπηλλαγμένον».
Ὁ ἄγγελος εἶναι φύση νοερὰ καὶ λογική, ἀεικίνητη, αὐτεξούσια, ἀσώματη, λειτουργός του Θεοῦ, φύσει θνητὴ (μόνο τὸ ἄκτιστον θεῖον εἶναι φύσει ἀθάνατον), χάριτι ὅμως ἀθάνατη. Σημειωτέον ὅτι ὁ ἄγγελος λέγεται ἀσώματος καὶ ἄυλος συγκρινόμενος μὲ τὸν ἄνθρωπο. Συγκρινόμενος μὲ τὸν Θεὸ εἶναι παχὺς καὶ ὑλικός. Μόνο ὁ ἄκτιστος Τριαδικὸς Θεὸς εἶναι κατὰ κυριολεξίαν ἀσώματος καὶ ἄυλος: «Ἄγγελος τοίνυν ἐστὶν οὐσία νοερά, ἀεικίνητος, αὐτεξούσιος, ἀσώματος, Θεῶ λειτουργοῦσα, κατὰ χάριν ἐν τὴ φύσει τὸ ἀθάνατον εἰληφυΐα, ἧς οὐσίας τὸ εἶδος καὶ τὸν ὄρον ὁ κτίστης ἐπίσταται Ἀσώματος δὲ λέγεται καὶ αὐλός, ὅσον πρὸς ἠμᾶς, πᾶν γὰρ συγκρινόμενον πρὸς τὸν Θεὸν τὸν μόνον ἀσύγκριτον παχὺ τὲ καὶ ὑλικὸν εὑρίσκεται, μόνως γὰρ ὄντως ἄϋλον τὸ θεῖον ἐστι καὶ ἀσώματον». Ἀξιοσημείωτα εἶναι ἐπίσης ὅσα γράφει ὁ Δαμασκηνὸς ἐπ’ αὐτοῦ: «Ἀσώματα δὲ καὶ ἀόρατα καὶ ἀσχημάτιστα κατὰ δυὸ τρόπους νοοῦμεν τὰ μὲν κὰτ οὐσίαν, τὰ δὲ κατὰ χάριν, καὶ τὰ μὲν φύσει ὄντα, τὰ δὲ πρὸς τὴν τῆς ὕλης παχύτητα. Ἐπὶ Θεοῦ μὲν φύσει, ἐπὶ δὲ ἀγγέλων καὶ δαιμόνων καὶ ψυχῶν χάριτι, καὶ ὡς πρὸς τὴν τῆς ὕλης παχύτητα λέγεται». Ἑπομένως λέγοντες ὅτι οἱ ἄγγελοι εἶναι νοερὲς οὐσίες/φύσεις καὶ αὐλοί, οἱ ψυχὲς τῶν ἀνθρώπων εἶναι νοερὲς οὐσίες καὶ ἄϋλες, ἀκόμη καὶ οἱ δαίμονες εἶναι νοερὲς φύσεις καὶ ἄϋλες, οὐδόλως πρέπει νὰ ἐκλάβομε αὐτὴ τὴ νοητὴ φύση καὶ ἄυλοτητα μὲ Νεοπλατωνικὴ ἔννοια, ἤτοι κατὰ κυριολεξίαν, ἀλλὰ μὲ Χριστιανική, ἤτοι κατὰ συνθήκην καὶ λεγόμενες ὡς πρὸς τὴν παχύτητα τοῦ σώματος. Ἄλλωστε οἱ ἄγγελοι, οἱ δαίμονες καὶ οἱ ἀνθρώπινες ψυχὲς εἶναι κτιστὲς ἐξ οὐκ ὄντων φύσεις/οὐσίες καὶ ὡς ἐκ τούτου ἀδιάβατο ὀντολογικὸ χάσμα τοὺς χωρίζει ἀπὸ τὸ ἄκτιστον τριαδικὸν θεῖον.
Ὁ ἄγγελος εἶναι, ὅπως μόλις ἀνωτέρω ἐσημειώσαμε, οὐσία/φύση νοερὰ καὶ λογική. Ἐπειδὴ εἶναι φύση νοερὰ καὶ λογική, εἶναι αὐτεξούσιος/ἐλεύθερος. Ὡς κτιστή φύση εἶναι τρεπτή, δηλαδὴ ὑποκείμενη σὲ μεταβολὴ καὶ ἀλλοίωση. Μόνος ὁ ἄκτιστος Θεὸς εἶναι ἄτρεπτος, ἤγουν ἀναλλοίωτος καὶ ἀμετάβλητος. Βέβαια ὁ ἄγγελος ὡς λογικὸς καὶ ἐλεύθερος εἶναι ἐθελότρεπτος, ὅπως ἄλλωστε καὶ ὁ ἄνθρωπος. Δύναται ὁ ἄγγελος νὰ παραμείνει ἀγαθός, ὅπως ἐκ φύσεως ἐπλάσθη ἀπὸ τὸν Θεὸ καὶ νὰ προοδεύσει στὸ ἀγαθό∙ δύναται ὅμως, ὧν αὐτεξούσιος, νὰ τραπεῖ καὶ πρὸς τὸ κακόν, ὅπως οἱ ἐκπεσόντες ἄγγελοι. «Ἔστιν τοίνυν φύσις λογικὴ νοερὰ τὲ καὶ αὐτεξούσιος, τρεπτὴ κατὰ γνώμην ἤτοι ἐθελότρεπτος· πᾶν γὰρ κτιστὸν καὶ τρεπτόν, μόνον δὲ τὸ ἄκτιστον ἄτρεπτον, καὶ πᾶν λογικὸν αὐτεξούσιον. Ὡς μὲν οὒν λογικὴ καὶ νοερὰ αὐτεξούσιος ἐστίν, ὡς δὲ κτιστῆ τρεπτή, ἔχουσα ἐξουσίαν καὶ μένειν καὶ προκόπτειν ἐν τῷ ἀγαθῷ καὶ ἐπὶ τὸ χεῖρον τρέπεσθαι».
Ὁ ἄγγελος εἶναι ἀνεπίδεκτος μετανοίας, ἐπειδὴ εἶναι ἀσώματος, ἐν ἀντιθέσει πρὸς τὸν ἄνθρωπο ποὺ εἶναι δεκτικὸς μετανοίας ἐξ αἰτίας τῆς σωματικῆς του ἀσθενείας. «Ἀνεπίδεκτος μετανοίας, ὅτι καὶ ἀσώματος· ὁ γὰρ ἄνθρωπος διὰ τὴν τοῦ σώματος ἀσθένειαν τῆς μετανοίας ἔτυχεν». Τὸ σῶμα εἶναι αὐτὸ ποὺ καθιστᾶ δυνατὴ τὴν μετάνοια στὸν ἄνθρωπο. Ἡ ἔλλειψη σώματος καθιστᾶ ἀδύνατη τὴν μετάνοια στοὺς ἀγγέλους. Οἱ ἄγγελοι βέβαια εἶναι δυσκίνητοι, ἀλλ’ ὄχι ἀκίνητοι πρὸς τὸ κακόν. Μετὰ τὴν ἐνανθρώπιση τοῦ Θεοῦ Λόγου, τὸ Πάθος, τὸν Θάνατο καὶ τὴν Ἀνάστασή του εἶναι πλέον ἀκίνητοι πρὸς τὸ κακό. Ἐστερεώθησαν στὸ ἀγαθὸ καὶ στὴν σταθερὰ προσεδρεία πρὸς τὸν Θεόν.
Οἱ ἄγγελοι δέχονται τὸν φωτισμὸ καὶ τὴν ἁγιότητα ἀπὸ τὸν Θεό. Δὲν συνιστοῦν οἱ ἴδιοι ἀφ’ ἑαυτῶν πηγὴ φωτὸς καὶ ἁγιασμοῦ, ἀλλ’ ἔξωθεν δέχονται τὸ φῶς καὶ τὸν ἁγιασμό, ἐκ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Γι’ αὐτὸ εἶναι φῶτα δεύτερα, ὄχι ἀρχίφωτα, καὶ μεταδίδουν τὸν ἔξωθεν αὐτοῖς προσγενόμενον φωτισμὸ στοὺς κατωτέρους ὡς πρὸς τὴν τάξιν ἀγγέλους καὶ στοὺς ἀνθρώπους βεβαίως. Διαφέρουν μεταξὺ τους κατὰ τὴν στάσιν καὶ τὸν φωτισμόν. Παρατηρεῖται λοιπόν, ὅπως διδάσκει ὁ ἅγιος Διονύσιος ὁ Ἀρεοπαγίτης καὶ ἀκολουθεῖ ἐπακριβῶς ὁ ἱερὸς Δαμασκηνός, μία πνευματικὴ ἱεραρχία στὶς ἀσώματες ἐπουράνιες δυνάμεις κατὰ τρεῖς τριάδες/διακοσμήσεις/τάξεις: πρώτη τάξη εἶναι τὰ ἑξαπτέρυγα Σεραφίμ, τὰ πολυόμματα Χερουβὶμ καὶ οἱ Ἁγιώτατοι Θρόνοι, δεύτερη τάξη οἱ Κυριότητες, οἱ Δυνάμεις καὶ οἱ Ἐξουσίες καὶ τρίτη οἱ Ἀρχές, οἱ Ἀρχάγγελοι καὶ οἱ Ἄγγελοι.
Ὁ ἱερὸς Δαμασκηνός, ἀκολουθώντας τὸν ἅγιο Γρηγόριο τὸν Θεολόγο, θεωρεῖ ὅτι οἱ ἄγγελοι ἐκτίσθησαν πρὸ τῆς κτίσεως τοῦ ὑλικοῦ/αἰσθητοῦ σύμπαντος: «Ἐγὼ δὲ τῷ Θεολόγῳ Γρηγορίῳ συντίθεμαι ἔπρεπε γὰρ πρώτον τὴν νοερᾶν οὐσίαν κτισθήναι καὶ οὕτω τὴν αἰσθητὴν καὶ τότε ἐξ ἀμφοτέρων τὸν ἄνθρωπον».
Οἱ ἄγγελοι ἔχουν ὡς τόπο διαμονῆς τους τὸν οὐρανὸ καὶ ἔργο τους εἶναι ἡ δοξολογία καὶ ἡ ὑμνῳδία τοῦ Θεοῦ καὶ ἡ ὑπηρέτηση τοῦ θείου θελήματος. «Ἐν οὐρανῷ διατρίβουσι καὶ ἐν ἔργον ἔχουσιν ὑμνεῖν τὸν Θεὸν καὶ λειτουργεῖν τῷ θείῳ αὐτοῦ θελήματι». Εἶναι ἰσχυροὶ καὶ ἕτοιμοι πρὸς τὴν ἐκπλήρωση τοῦ θείου θελήματος, βρίσκονται ἀμέσως παντοῦ (χωρὶς νὰ εἶναι πανταχοῦ παρόντες, ὅπως ὁ Θεός), ὅπου τοὺς καλεῖ ὁ Θεὸς χάρη στὴν ταχύτητα τῆς φύσεώς τους, φυλάττουν μέρη τῆς γῆς καὶ προΐστανται ἐθνῶν καὶ τόπων, ὅπως διετάχθησαν ἀπὸ τὸν Δημιουργό, οἰκονομοῦν αὐτὰ ποὺ ἀφοροῦν τοὺς ἀνθρώπους καὶ παντοιοτρόπως τοὺς βοηθοῦν.
Οἱ ἄγγελοι ὡς κτίσματα εἶναι περιγραπτοί, καταλαμβάνουν ἕνα ὁρισμένο τόπο καὶ μολονότι μποροῦν νὰ κινηθοῦν ἀπὸ τόπο σὲ τόπο μὲ μεγάλη ταχύτητα δὲν εἶναι πανταχοῦ παρόντες. Ἡ πανταχοῦ παρουσία εἶναι ἰδιότητα μόνου του Θεοῦ. «Περιγραπτοὶ ὅτε γὰρ εἰσὶν ἐν τῷ οὐρανῷ, οὐκ εἰσὶν ἐν τῇ γῆ, καὶ εἰς τὴν γῆν ὑπὸ τοῦ Θεοῦ ἀποστελλόμενοι οὐκ ἐναπομένουσιν ἐν τῷ οὐρανῷ… Νόες δὲ ὄντες ἐν νοητοῖς τόποις εἰσίν, οὐ σωματικῶς περιγραφόμενοι (οὐ γὰρ σωματικῶς κατὰ φύσιν σχηματίζονται οὐδὲ τριχὴ εἰσὶ διαστατοί), ἀλλὰ τῷ νοητῶς παρεῖναι καὶ ἐνεργεῖν, ἔνθα ἂν προσταχθῶσι καὶ μὴ δύνασθαι κατὰ ταυτὸν ὧδε κακεῖσε εἶναι καὶ ἐνεργεῖν».
Ὅμως καίτοι εἶναι περιγραπτοί, δὲν εἶναι σωματικῶς περιγραπτοί, ὅπως διαβάζουμε στὸ μόλις ἀνωτέρω χωρίο. Τουτέστι δὲν ἔχουν σωματικὸ σχῆμα, μορφὴ καὶ εἶδος, ἀλλὰ προκειμένου νὰ φανερωθοῦν στοὺς ἀνθρώπους μετασχηματίζονται, λαμβάνουν συγκεκριμένο σχῆμα καὶ μορφή, ὥστε νὰ εἶναι καταληπτοὶ καὶ ὁρατοὶ στοὺς ἀνθρώπους, στοὺς ὁποίους κατὰ θείαν προσταγὴν ἐπιφαίνονται. Ἀορίστους δὲ λέγω∙ οὐ γάρ, καθὸ εἰσίν, ἐπιφαίνονται τοῖς ἀξίοις, οἲς ὁ Θεὸς φαίνεσθαι αὐτοὺς θελήσει, ἀλλ’ ἐν μετασχηματισμό), καθὼς δύνανται οἱ ὀρῶντες ὁρᾶν». Ἐπίσης «Μετασχηματίζονται δέ, πρὸς ὅπερ ἂν ὁ δεσπότης κελεύση Θεός, καὶ οὕτω τοῖς ἀνθρώποις ἐπιφαίνονται καὶ τὰ θεία αὐτοῖς ἀποκαλύπτουσι μυστήρια».
Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ
Πηγή
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου