ΜΙΑ ΑΚΟΜΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΗ ΜΙΣΑΛΟΔΟΞΗ ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΤΟΥ ΠΑΜΕ ΓΙΑ ΤΟ 1821

ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΗ ΜΙΣΑΛΛΟΔΟΞΗ ΚΑΙ ΠΑΝΤΕΛΩΣ ΗΛΙΘΙΑ ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΤΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΩΝ ΤΟΥ ΠΑΜΕ, ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΛΛΩΝ ΑΡΙΣΤΕΡΩΝ, ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821

Οι καθηγητές του ΠΑΜΕ σ’ ένα μισαλλόδοξο παραλήρημα εναντίον της Ορθόδοξης Εκκλησίας, απευθύνονται με μία παντελώς ηλίθια επιστολή προς τους μαθητές, διαστρεβλώνοντας την ιστορική πραγματικότητα, όσον αφορά τα γεγονότα της Ελληνικής Επανάστασης του 1821.

Συγκεκριμένα:

 1) Ασφαλώς και η Ελληνική Επανάσταση δεν ξεκίνησε το 1821, αλλά νωρίτερα. Αυτό δεν το έμαθα ποτέ στα σχολεία, ούτε μου έμεινε ποτέ τέτοια εντύπωση. Θα χρησιμοποιήσω ως οδηγό το βιβλίο ιστορίας της Γ’ Γυμνασίου «Νεώτερη Ευρωπαϊκή ιστορία», έκδοσης 1982.

Στη σελίδα 188 υπάρχει η ενότητα «Ο αγώνας για την ελευθερία. Ελπίδες και επαναστάσεις πριν από τη μεγάλη εξέγερση του 1821». Σ’ αυτή την ενότητα, για να μην φλυαρώ, γίνεται λόγος για την αποτυχημένη επανάσταση του 1769 στην Πελοπόννησο, τα γνωστά ως «Ορλωφικά», για τον ρωσικό στόλο που κατέστρεψε αμέσως μετά τον τουρκικό στο στενό της Χίου το 1770 και αμέσως μετά γίνεται λόγος για τον Λάμπρο Κατσώνη, που επικεφαλής ενός μικρού στόλου που είχαν οπλίσει οι Έλληνες των παροικιών, νικήθηκε από τον τουρκικό και αλγερινικό στόλο ανάμεσα στην Άνδρο και στην Κέα το 1792.

Στη σελίδες 191–192 ακολουθούν οι αγώνες των Σουλιωτών την περίοδο 1788–1803, όπου τελικά ο Αλή Πασάς κατέλαβε το Σούλι και οι Σουλιώτες κατέφυγαν στα Επτάνησα. Είναι τότε που οι Σουλιώτισσες έστησαν το χορό του Ζαλόγγου και έπεσαν στο γκρεμό.

Ακολουθούν σποραδικές μάχες του Αλή Πασά με τους Κλέφτες, που οδήγησαν πολλούς Κλέφτες, μεταξύ αυτών και τον Κολοκοτρώνη, να καταφύγουν στην Πελοπόννησο.

Στη σελίδες 199–201 ακολουθεί η έναρξη της Επανάστασης στις Ηγεμονίες το 1820, η οποία οδήγησε στην αποτυχημένη προσπάθεια του Αλέξανδρου Υψηλάντη και του ιερού Λόχου. Η προσπάθεια του Υψηλάντη κατέληξε στην ήττα του στο Δραγατσάνι στις 7 Ιουνίου 1981.

Στις σελίδες 202-203, αναφέρεται στην έναρξη της Επανάστασης στην Πελοπόννησο στις 21 με 24 Μαρτίου 1821, από τους Ζαΐμη, Λόντο, Σισίνη, Καρατζά, Παπαφλέσσα, Πετμεζαίοι, Δεληγιανναίοι και Μαυρομιχάληδες. Προηγήθηκε η συνάντηση των προκρίτων στην Αγία Λαύρα στις 10 Μαρτίου 1821, στην οποία αποφάσισαν να ξεκινήσουν αμέσως την Επανάσταση και τότε ήταν που για πρώτη φορά σηκώθηκε η σημαία της Επανάστασης στην Πελοπόννησο.
Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός δεν ήταν επίσκοπος Καλαβρύτων όπως αναφέρεται αλλά ο Προκόπιος με τον οποίο από τις 8 Μαρτίου είχαν κλειστεί στην Αγία Λαύρα με προκρίτους και οπλαρχηγούς και αποφάσισαν την έναρξη του αγώνα.
Στα απομνημονεύματα των αγωνιστών του '21 σε κανένα σημείο δεν αποδίδεται πουθενά αρνητικός ρόλος στον Παλαιών Πατρών Γερμανό.

Στις 25 και 26 Μαρτίου οι Έλληνες έστειλαν μια προκήρυξή τους στους αντιπροσώπους των μεγάλων δυνάμεων, στην οποία χαρακτηρίζουν το κίνημά τους εθνικό και ζητούσαν την υποστήριξη της Ευρώπης.

Επομένως το πρώτο επιχείρημα των καθηγητών του ΠΑΜΕ καταρρίπτεται και με διάταγμα του 1838, δηλαδή 13 χρόνια αργότερα, ορίσθηκε ως εθνική γιορτή την ημέρα του Ευαγγελισμού στις 25 Μαρτίου 1821. Κι αυτό για τους εξής λόγους: α) Μετά την απελευθέρωση ο λαός απαίτησε με διαδηλώσεις να οριστεί ημέρα εορτασμού της Επανάστασης β) οι οπλαρχηγοί της Επανάστασης αυτή την ημέρα όρισαν ως επίσημη έναρξη της Επανάστασης (άσχετα αν αυτή ξεκίνησε νωρίτερα γιατί οι συνθήκες ήταν τέτοιες), σύμφωνα με την οποία ήθελαν να συμπέσει με τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, γ) την ημέρα αυτή οι Έλληνες έστειλαν την προκήρυξή τους στους αντιπροσώπους των μεγάλων δυνάμεων, στην οποία χαρακτηρίζουν το κίνημά τους εθνικό και δ) ασφαλώς ως χριστιανική χώρα συνδέθηκε η Επανάσταση με τη γιορτή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου στις 25 Μαρτίου, γιατί για μας τους Χριστιανούς η Θεοτόκος ήταν αυτή που ευλόγησε και σκέπασε τον απελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων το 1821.

Αν οι εκπρόσωποι του ΠΑΜΕ έχουν πρόβλημα με την ημερομηνία έναρξης της Επανάστασης, ας ορίσουν μία δική τους ημερομηνία. Αυτοί ας ορίσουν την 23 Μαρτίου, αν τους αρέσει. Και τι έγινε. Τι 25, τι 23. Εμείς οι Χριστιανοί στις 25 Μαρτίου, αυτοί στις 23 Μαρτίου. Κανένα πρόβλημα, ούτως ή άλλως το ίδιο γεγονός θα γιορτάζουμε. Όπως είναι και το ζήτημα με το ημερολόγιο. Όλες οι άλλες Ορθόδοξες Εκκλησίες και το Άγιο Όρος είναι με το παλιό ημερολόγιο, ενώ η Ελληνική Εκκλησία είναι με το νέο. Που το πρόβλημα. Κανείς δεν αντιμάχεται κανένα. Αγάπη να υπάρχει και καλή διάθεση και τίποτα άλλο.

2) Ασφαλώς και η επίσημη Εκκλησία δεν ήταν υπέρ της Επανάστασης. Καταρχάς την επίσημη Εκκλησία, την εκπροσωπούσε ο Πατριάρχης, ο οποίος είναι λογικό, ότι φανερά τουλάχιστον δεν μπορούσε να ευλογήσει την Επανάσταση. Κι αυτό γιατί ότι και να γινότανε ο πρώτος που θα κρεμάγανε οι Τούρκοι ήταν ο Πατριάρχης, κάτι που τελικά έγινε με τον απαγχονισμό του πατριάρχη Γρηγορίου Ε’ στις 10 Απριλίου 1821.

Από την άλλη, όλοι πριν από την Επανάσταση ήταν διστακτικοί, όλοι οι πρόκριτοι κι όχι μόνο ο  Παλαιών Πατρών Γερμανός, γιατί περιμένανε τη βοήθεια της Ρωσίας.

Στη σελίδα 202, αναφέρεται η προσπάθεια του Παπαφλέσσα στην Πελοπόννησο στις 26 Ιανουαρίου 1821, ο οποίος βρήκε όλους τους προκρίτους διστακτικούς και τους απείλησε ότι θα ξεκινήσει μόνος του την Επανάσταση.

Το ΠΑΜΕ ταυτίζει ως επίσημη Εκκλησία τον Παλαιών Πατρών Γερμανό, κάτι που είναι λάθος, όπως είπα παραπάνω. Όσο επίσημη Εκκλησία ταυτίζεται με τον Παλαιών Πατρών Γερμανό, άλλο τόσο όμως ταυτίζεται και με τον Παπαφλέσσα, ο οποίος ήταν ο μόνος που προσπαθούσε να τους ξεσηκώσει όλους άμεσα.

Για το ρόλο της Εκκλησίας στην προετοιμασία της Επανάστασης παραθέτω απόσπασμα από τα απομνημονεύματα του Φώτιου Χρυσανθακόπουλου ή Φωτάκου:

Προετοιμασία της Επανάστασης

«Από τις αρχές Ιανουαρίου του 1821, αφού τα πάντα ωρίμασαν, άρχισαν οι Έλληνες και επέστρεφαν στα σπίτια τους από τα ξένα, από τη Ρωσία, Βλαχία, Μολδαβία, Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη και από τα άλλα μέρη για να λάβουν μέρος στον αγώνα για την πατρίδα, την ημέρα που αποφασίστηκε από τους απεσταλμένους της Εταιρίας. Μόλις έφταναν στα χωριά ή στις πόλεις τους διαδιδόταν η ιδέα της Επανάστασης σε όλους τους συγγενείς και τους γείτονές τους. Οι αρχιερείς συναινούσαν οι ιερείς να διαβάζουν στις εκκλησίες παρακλήσεις νύκτα και μέρα προς τον Θεό για να ενισχύσει τους Έλληνες στον μελλοντικό αγώνα και, όσον αφορά στους άλλους κληρικούς, συναινούσαν να προτρέπουν κατά την εξομολόγηση τους Έλληνες στην επανάσταση και να τη θεωρούν ως θρησκευτικώς εγκεκριμένη, διότι ο Θεός όλους τους ανθρώπους τους έπλασε ελεύθερους. Οι πνευματικοί από την πλευρά τους, τους παρακινούσαν σε επανάσταση, διότι οι Έλληνες είχαν τόσο πολύ εξασθενήσει από την τυραννία και η θρησκεία τόσο πολύ είχε χαντακώσει τον απλό όχλο, ώστε οι άνθρωποι είχαν τον φόβο του Άδη αν σκότωναν Τούρκο, διότι πίστευαν ότι ο Θεός θα τους τιμωρήσει και ότι θα λογοδοτήσουν για την πράξη τους. Αλλά ο κλήρος τους έβγαλε από την πλάνη αυτή καθώς έλαβε πρώτος τα όπλα».

Φωτίου Χρυσανθακόπουλου ή Φωτάκου, Απομνημονεύματα περί της Ελληνικής Επαναστάσεως, τόμ. 1, επιμέλεια Τάσου Γριτσόπουλου, Αθήνα 1974, σελ. 52-53.

Το απόσπασμα αυτό (αν ψάξει κανείς και σε άλλα απομνημονεύματα της εποχής θα βρει περισσότερα στοιχεία) καταρρίπτει τον ισχυρισμό του ΠΑΜΕ, για το ρόλο της Εκκλησίας στην προετοιμασία της Ελληνικής Επανάστασης. Στο τελευταίο κομμάτι του αποσπάσματος γίνεται λόγος για «θρησκεία», η οποία είχε χαντακώσει το λαό. Κι αυτό λογικό το βρίσκω, γιατί όλοι οι κατακτητές χρησιμοποιούν όλα τα μέσα για να τρομοκρατήσουν τον κόσμο για να μην επαναστατήσει εναντίον τους. Και ασφαλώς γι’ αυτό το λόγο επιστράτευσαν κάποιους προκρίτους, κοτζαμπάσηδες ή και κληρικούς ακόμα, οι οποίοι ήταν με το μέρος του κατακτητή και τους χρησιμοποίησαν εναντίον του λαού.

Δηλαδή αν κάποιοι πρόκριτοι ήταν υπέρ των Τούρκων, αυτό σημαίνει ότι όλοι οι πρόκριτοι ήταν υπέρ του κατακτητή; Κι αν κάποιοι κληρικοί ήταν υπέρ των Τούρκων, αυτό σημαίνει ότι όλοι οι κληρικοί ήταν υπέρ του κατακτητή;

Αν και με τον όρο «θρησκεία» προφανώς ο Φωτάκος δεν εννοεί μόνο κάποιους προσκυνημένους κληρικούς, αλλά και τη θρησκεία του Ισλάμ, γιατί και οι Ιμάμηδες θα τρόμαζαν τον κόσμο με τα επιχειρήματά τους.

3) Ασφαλώς και δεν ήταν όλοι οι Έλληνες υπέρ της επανάστασης και ασφαλώς υπήρχαν Έλληνες που ήταν μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Πάντα έτσι γινόταν και θα γίνεται, για διαφορετικούς λόγους ο καθένας.

Ούτε ο Καποδίστριας αρχικά ήταν υπέρ της Επανάστασης, ούτε ο Κοραής ήταν αρχικά υπέρ της γιατί πίστευε ότι έπρεπε ο λαός πρώτα να μορφωθεί και μετά να επαναστατήσει, ούτε όλοι πρόκριτοι και οι όλοι κληρικοί ήταν αρχικά υπέρ, γιατί μετά από τόσα αποτυχημένα κινήματα ήταν λογικό να έχουν τις επιφυλάξεις τους. Ένα αποτυχημένο κίνημα σήμαινε αυτόματα και το θάνατο χιλιάδων αθώων ανθρώπων από το σπαθί του κατακτητή.

Κι αν κάποιοι έβρισκαν στήριγμα στον κατακτητή, θα πρέπει να θυμίσουμε ότι την εποχή εκείνη υπήρχαν αρκετοί Έλληνες οι οποίοι καταδυνάστευαν το λαό, και γι’ αυτό αυτοί κατέφευγαν στην προστασία του κατακτητή. Υπήρχαν αρκετοί κοτζαμπάσηδες, αλλά και άλλοι, οι οποίοι πράγματι ήταν χειρότεροι δυνάστες από τους Τούρκους.

4) Ασφαλώς και όλοι όσοι πήραν μέρος στην Επανάσταση δεν ήταν όλοι Έλληνες. Πότε ειπώθηκε κάτι αντίθετο και δεν το ξέρω; Πότε ειπώθηκε ότι μόνο Ορθόδοξοι Χριστιανοί και Έλληνες πήραν μέρος στην Επανάσταση και δεν το ξέρω;

Ασφαλώς και μεταξύ των οπλαρχηγών και όσων πήραν μέρος στην Επανάσταση υπήρχαν και πολλοί Αρβανίτες. Και όσο η Επανάσταση προχωρούσε πήραν μέρος και αρκετοί Φιλέλληνες από την Ευρώπη. Αυτό δεν αμφισβητήθηκε ποτέ.

Από το βιβλίο της ιστορίας που ανέφερα παραπάνω, σας παραπέμπω στις σελίδες 212-214, όπου αναφέρει τα αίτια της Φιλελληνικής κίνησης αλλά και τους σπουδαιότερους Φιλέλληνες που ήρθαν στην Ελλάδα για να πολεμήσουν στο πλευρό των Ελλήνων, στη σελίδα 221-222 αναφέρει τον ερχομό του Λόρδου Βύρωνα στην Ελλάδα.

Κι αν αυτά έγιναν στην Ελλάδα, ασφαλώς στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες πήραν μέρος και Βλάχοι, Μολδαβοί, Βούλγαροι, Αλβανοί, Σέρβοι, Τσιγγάνοι, Ούγγροι, Πολωνοί και άλλοι. Πότε αμφισβητήθηκε αυτό και δεν το ξέρω;

5) Ασφαλώς και οι επαναστάτες του 1821 δεν χωρίζανε το λαό σε Έλληνα και ξένο. Και ασφαλώς ο Ρήγας Φεραίος καλούσε Χριστιανούς και Τούρκους σε κοινό αγώνα για το γκρέμισμα της οθωμανικής κυριαρχίας και στη δημιουργία μιας Βαλκανικής Ομοσπονδίας. Πότε ειπώθηκε το αντίθετο και δεν το ξέρω;

6) Ασφαλώς η Επανάσταση του 1821 δεν ήταν θρησκευτικός πόλεμος και ξεσηκωμός των Χριστιανών κατά των Μωαμεθανών. Έτυχε όμως κατά κύριο λόγο, είτε το θέλουν κάποιοι είτε όχι, η συντριπτική πλειοψηφία των υπόδουλων να είναι Χριστιανοί. Αλλά κάτω από τον Οθωμανικό ζυγό δεν ήταν μόνο Χριστιανοί, ασφαλώς υπήρχαν και κάποιοι μουσουλμανικοί πληθυσμοί.

Και ασφαλώς υπήρχαν στιγμές που Έλληνες και Τούρκοι πολέμησαν μαζί, εναντίον των Βενετών, των Ισπανών και του Πάπα, προτιμώντας οι Έλληνες ραγιάδες την τουρκική από τη δυτικοευρωπαϊκή φεουδαρχία, αφού η τελευταία υπήρξε κατά πολύ σκληρότερη της τουρκικής. Πότε ειπώθηκε το αντίθετο; Άλλωστε πριν την άλωση ο λαός δεν ήταν αυτός που στην πράξη ακύρωσε την προσπάθεια αρκετών, που ήθελαν την ένωση της Ορθόδοξης Εκκλησίας με την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία;

Και ασφαλώς κάποιοι από τους Φιλέλληνες της Ευρώπης που συμμετείχαν στην επανάσταση του 1821, είχαν ταξικά κίνητρα και την είδαν σύμφωνα με τα ιδανικά της Γαλλικής Επανάστασης. Γι’ αυτό παραπέμπω στο βιβλίο της ιστορίας που ανέφερα παραπάνω, και στις σελίδες 212-213, όπου αναφέρει τα αίτια της Φιλελληνικής κίνησης.

7) Ασφαλώς και η επανάσταση του 1821 είχε και κοινωνικό χαρακτήρα. Γιατί οι Τούρκοι κατακτητές και οι ντόπιοι κοτζαμπάσηδες καταδυνάστευαν το λαό. Όπως επίσης είχε και θρησκευτικό χαρακτήρα, γιατί η συντριπτική πλειοψηφία των υπόδουλων ήταν Χριστιανοί.

Αλλά κατά κύριο λόγο η Επανάσταση ήταν εθνική, όπως είπα και παραπάνω, οι επαναστατημένοι Έλληνες έστειλαν προκήρυξή στους αντιπροσώπους των μεγάλων δυνάμεων στις 25 και 26 Μαρτίου 1821, στην οποία χαρακτηρίζουν το κίνημά τους εθνικό.

8) Λένε οι καθηγητές του ΠΑΜΕ ότι η επανάσταση του 1821, όπως κάθε επανάσταση, ασκεί βία και δεν σέβεται κανέναν θεσμό, καμιά νομιμότητα που εκμεταλλεύεται τους λαούς.

Αυτό που λένε είναι αρκετά βλακώδες, γιατί α) οι επαναστατημένοι Έλληνες είχαν αρχές και αξίες και σεβάστηκαν τους θεσμούς, τα ιερά και τα όσια της πατρίδος τους, αλλά και τις παραδόσεις του τόπου τους. Συγκεκριμένα στην Επανάσταση του 1821 όπως έλεγαν οι πρωταγωνιστές και οργανωτές της, μια πρόταση έβγαινε από τα χείλη τους: Για του Χριστού την Πίστη την Αγίαν και της Πατρίδος την Ελευθερίαν. β) σύμφωνα με τα λεγόμενά τους θα πρέπει να βγάλουμε φυσικά το συμπέρασμα, κι αυτό είναι αλήθεια στην προκειμένη περίπτωση, ότι και η Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917 άσκησε βία (και μάλιστα φρικιαστική) και δεν σεβάστηκε θεσμούς, όπως για παράδειγμα πολέμησε την Ορθόδοξη Ρωσική Εκκλησία, προσπάθησε να την εξαφανίσει, εκτέλεσε τους κληρικούς της και γκρέμισε τους περισσότερους ναούς.

9) Για μια ακόμη φορά οι εκπρόσωποι του ΠΑΜΕ ταυτίζουν και συγχέουν μία εθνική γιορτή με τα ταξικά τους συνθήματα, που είναι σεβαστά μεν, αλλά δεν ταιριάζουν στην περίσταση. Άλλο εθνική γιορτή κι άλλο κοινωνικοί αγώνες κατά των ντόπιων και ξένων δυναστών. Τώρα θα γιορτάσουμε την εθνική μας γιορτή. Τις άλλες μέρες (ή και τις ίδιες) θα κάνουμε τους κοινωνικούς μας αγώνες.

10) Δυστυχώς οι κοινωνίες χωρίζονται σε εκμεταλλευτές και εκμεταλλευόμενους. Δυστυχώς έτσι γίνεται στις δυτικές καπιταλιστικές κοινωνίες, αλλά το ίδιο γινόταν και στις πρώην Κομμουνιστικές χώρες. Κι εκεί υπήρχαν εκμεταλλευτές και εκμεταλλευόμενοι. Ο αριθμός των εκατομμυρίων νεκρών στην πρώην Σοβιετική Ένωση τα λέει όλα.

Θα διαφωνήσω ότι οι αντιθέσεις δεν λύνονται με διάλογο αλλά με πάλη. Θα έλεγα ότι λύνονται και με διάλογο και με πάλη.

11) Είναι αλήθεια ότι η κυρίαρχη τάξη πραγμάτων στα καπιταλιστικά στοχεύουν στο μυαλό των ανθρώπων, και κυρίως των νέων. Αλλά και στο κόμμα που εκπροσωπεί το ΠΑΜΕ, αυτό γίνεται, όπως άλλωστε και στην πρώην Σοβιετική Ένωση και στ’ άλλα κομμουνιστικά κράτη.

Μόνο που όπως και 2000 χρόνια πριν, έτσι και σήμερα, μόνο η Ορθόδοξη Εκκλησία, με την πίστη στον Κύριο ημών Ιησού Χριστό, είναι πέρα από κάθε εκμετάλλευση του ανθρώπου, πέρα από κάθε διαχωρισμό, πέρα από κάθε αδικία και πέρα από κάθε παρόμοιο κακό που υπάρχει στο βασανιστικό κόσμο που ζούμε. 

12) Όμως όλα αυτά Έλληνα άνθρωπε και Έλληνα μαθητή, δεν θα στα πουν οι καθηγητές και οι εκπρόσωποι του ΠΑΜΕ, γιατί δεν θέλουν να ξέρεις την πραγματικότητα για να βγάλεις τα σωστά συμπεράσματα για το τι συμβαίνει στον κόσμο, όπως σου παρουσιάζουν ως κολαστήριο όλους τους χώρους έξω από τη δική τους οργάνωση, και ως δαιμονοποιά στοιχεία τα πάντα που ζουν και κινούνται έξω από την οργάνωσή τους.

Σίγουρα οι εκπρόσωποι του ΠΑΜΕ δεν αναφέρουν τα δεκάδες εκατομμύρια νεκρών στην πρώην Σοβιετική Ένωση, από τα δικτατορικά κομμουνιστικά αθεϊστικά καθεστώτα, και σίγουρα δεν σας έχουν πει ότι μεταξύ των δεκάδων εκατομμυρίων νεκρών υπήρχαν εκατομμύρια Ορθόδοξοι Ρώσοι Χριστιανοί, λαϊκοί και κληρικοί, και σίγουρα όλα αυτά τα έχουν παρουσιάσει, όπως τ’ άκουσα με τ’ αυτιά μου από αριστερούς, ότι ποτέ δήθεν δεν κυνηγήθηκε η Εκκλησία στη Ρωσία και ότι όλοι αυτοί ήταν απλά αντικαθεστωτικοί.

Αλλά και οι αντικαθεστωτικοί που ήταν ανάμεσα στα τόσα εκατομμύρια θύματα, ίσως άξιζαν να πεθάνουν, αλλά σίγουρα όμως δεν τους άξιζε ο ατιμωτικός και βασανιστικός θάνατος που υπέστησαν.

 ΠΗΓΗ