Στα κακοτράχαλα τα βουνά (Τσάμικος)

 
Τσάμικος
(Μουσική Μάνος Χατζιδάκις, Στίχοι Νίκος Γκάτσος, ερμηνεία Μανώλης Μητσιάς από τον δίσκο Αθανασία) 

Στα κακοτράχαλα τα βουνά

με το σουραύλι και το ζουρνά
πάνω στην πέτρα την αγιασμένη

χορεύουν τώρα τρεις αντρειωμένοι.
Ο Νικηφόρος κι ο Διγενής 

κι ο γιος της Άννας της Κομνηνής.
Δική τους είναι μια φλούδα γης 

μα εσύ Χριστέ μου τους ευλογείς
για να γλιτώσουν αυτή τη φλούδα 

απ’ το τσακάλι και την αρκούδα.
Δες πώς χορεύει ο Νικηταράς 

κι αηδόνι γίνεται ο ταμπουράς.
Από την Ήπειρο στο Μοριά 

κι απ’ το σκοτάδι στη λευτεριά
το πανηγύρι κρατάει χρόνια 

στα μαρμαρένια του χάρου αλώνια.
Κριτής κι αφέντης είν’ ο Θεός 

και δραγουμάνος του ο λαός. 



Ερμηνευτικά σχόλια

 
Στα κακοτράχαλα τα βουνά: Είναι ένα τραγούδι το οποίο αναφέρεται στην ελληνική ταυτότητα, όπως αυτή αναδείχθηκε μέσα από την Ιστορία και την παράδοσή μας. Κακοτράχαλα βουνά ο τόπος μας. Όχι απέραντες πεδιάδες και εύφορες, ούτε τροπική βλάστηση, ούτε πολύ νερό, αλλά ξηρασία, άνυδρον, και την ίδια στιγμή τόποι γενναιότητας και καρδιάς, όπου είχαν τα λημέρια τους οι κλέφτες στην Τουρκοκρατία, όπως επίσης και όσοι δεν ήθελαν κατά μέτωπο επιθέσεις εναντίον των εχθρών, γιατί ένιωθαν το αριθμητικό τους μειονέκτημα. Αυτό δεν τους έκανε να έχουν χάσει εκ των προτέρων στον αγώνα τους. Ήθελε εξυπνάδα, λεβεντιά και αξιοποίηση κάθε δυνατότητας και αυτό κάναμε οι Έλληνες. Τα βουνά συμβολίζουν την ελευθερία και τον αγώνα. 

χορεύουν: τρεις εμβληματικές μορφές της Ιστορίας μας χορεύουν, δηλαδή δείχνουν τη χαρά της ελευθερίας, το ανυπότακτο και τη χαρά της ζωής. Ο Νικηφόρος μπορεί να είναι ο Νικηφόρος Φωκάς, ένας αυτοκράτορας αληθινό παλληκάρι, ο οποίος ελευθέρωσε την Κρήτη από τους Άραβες και έδωσε ζωή στην αυτοκρατορία, βάζοντας τα θεμέλια για την ακμή στα χρόνια του Βασιλείου του Β΄ του Βουλγαροκτόνου (10ος αιώνας). Ο Διγενής είναι ο Βασίλειος Διγενής Ακρίτας, εκείνος που που υπερασπίστηκε τα σύνορα του Ελληνισμού και της αυτοκρατορίας από κάθε επιβουλή των Αράβων μουσουλμάνων, όντας ακατανίκητος και μόνο ο Χάρος τον νίκησε. Είναι ο ανώνυμος Έλληνας, ο οποίος έδωσε και δίνει τη ψυχή του για την πατρίδα και την ελευθερία. Ο γιος της Άννας της Κομνηνής είναι ο γιος μιας πριγκίπισσας- αυτοκράτειρας η οποί έμεινε στην Ιστορία για την μόρφωση, την καταγραφή του τρόπου με τον οποίο ο πατέρας της αυτοκράτορας Αλέξιος Α’ ο Κομνηνός διοίκησε και κράτησε σε ακμή την αυτοκρατορία (τέλος 10ου – αρχές 11ου αιώνα) στο βιβλίο Αλεξιάδα, την περηφάνια για την αρχαιοελληνική καταγωγή της και την συνέχεια του Ελληνισμού. Ο Νικηταράς είναι ο σπουδαίος ήρωας της Επανάστασης του 1821, ο οποίος ονομάστηκε «Τουρκοφάγος» και ο οποίος έζησε με αξιοπρέπεια, χωρίς να πλουτίσει μετά τον Αγώνα, με κριτήριο το ότι βοήθησε την πατρίδα. Παρέμεινε πάντα πιστός σ’ αυτήν. 

φλούδα γης: δεν είναι ο τόπος μας μεγάλος. Μα με την ευλογία του Χριστού και της πίστης οι Έλληνες παλεύουμε να γλιτώσουμε την φλούδα από το τσακάλι, δηλαδή από τους ύπουλους εχθρούς, αλλά και την αρκούδα, δηλαδή τους ισχυρούς, εκείνους που με την δύναμη και την εξουσία τους θέλουν να μας υποτάξουν. Ο Ελληνισμός παρέμεινες ζωντανός μέσα από ρήξεις και συγκρούσεις. Χαρακτηριστικό του Έλληνα η υπερνίκηση του φόβου. 

το πανηγύρι κρατάει χρόνια: ο αγώνας των Ελλήνων είναι πανηγύρι. Η πατρίδα δίνει χαρά και νικά τον φόβο του θανάτου, ό,τι κι αν γίνει. Η σχέση μας με την πατρίδα ήταν σχέση ζωής. Πάντοτε οι Έλληνες πετυχαίναμε το ανέφικτο, ακόμη και στην Τουρκοκρατία, όπου μείναμε όρθιοι χάρις στην πίστη, την ανδρεία και την δίψα για ελευθερία, που διαπότιζαν την συνείδησή μας. 

κριτής κι αφέντης: οι Έλληνες είχαμε ως σημεία αναφοράς μας το Θεό και την πίστη. Το θέλημά Του είναι αυτό που αποδεχόμαστε ότι γίνεται στη ζωή μας. Την ίδια στιγμή δραγουμάνος του θελήματος του Θεού, διερμηνέας του, είναι ο λαός. Δεν είχαμε ποτέ οι Έλληνες γαλαζοαίματους, αριστοκράτες που να αποδεχόμαστε ως ανώτερους και συχνά και οι βασιλείες δεν είχαν κληρονομική διαδοχή. Ο καθένας μπορούσε να προχωρήσει, ανάλογα με τα χαρίσματά του και την αποδοχή του από τους ανθρώπου. Αυτό συμβαίνει γιατί οι ηγέτες μας συνήθως έβγαιναν από τον λαό και το θέλημα του λαού εξέφραζαν. Είναι η δημοκρατία που ξεκινά από τα αρχαία χρόνια και που χαρακτηρίζει τον Ελληνισμό. Αυτό μπορεί να επιφέρει διχόνοιες, συγκρούσεις εμφύλιες, όπως και στην επανάσταση του 1821, όμως δείχνει και το ότι ως Έλληνες δεν αποδεχόμαστε ιδέες και τρόπους που δεν ταιριάζουν στο λαϊκό φρόνημα. Αυτό το ελεύθερο φρόνημα αναζητούμε σήμερα. 

1821: Αλήθειες που ξεχνούμε

Τα τελευταία χρόνια γίνεται συνεχώς από ορισμένους κύκλους, και πολιτικούς και εκπαιδευτικούς και δημοσιογραφικούς, επίθεση εναντίον της Εκκλησίας και πλήρης αμφισβήτηση της προσφοράς της στον αγώνα του 1821. 

Παράλληλα, γίνεται ανάλογη προσπάθεια ώστε να τονισθεί ότι οι Έλληνες υπήρξαν εξίσου πολεμοχαρείς και αιμοδιψείς και σφαγείς με τους Τούρκους και επομένως δεν υπάρχει λόγος να νιώθουμε ιδιαίτερη περηφάνια που είμαστε απόγονοί τους. 

Το ελληνικό κράτος, κατά αυτούς τους κύκλους, δημιουργήθηκε ως αποτέλεσμα της παρέμβασης των ξένων δυνάμεων και όχι ως αποτέλεσμα και των δικών μας θυσιών και αγώνων. 

Επομένως, η Ιστορία πρέπει να ξαναγραφτεί, για να την μάθουν οι νεώτεροι όπως πραγματικά (δηλαδή όπως αυτοί οι κύκλοι πιστεύουν ότι) έγινε και να διαλυθούν οι μύθοι που περιβάλλουν την Επανάσταση του 1821. 

Ως νεώτεροι χρειάζεται να κρατήσουμε στη μνήμη μας ορισμένες μεγάλες αλήθειες. 

Χωρίς την Εκκλησία το Γένος μας δεν θα μπορούσε να κρατήσει ζωντανή την συνείδηση ότι ήταν διαφορετικό από τους Τούρκους, διότι το κύριο χαρακτηριστικό της διαφορετικότητας ήταν η χριστιανική πίστη. Χωρίς αυτή θα είχαμε χάσει την ελευθερία της συνείδησης και της ψυχής μας. Γι’ αυτό και οι νεομάρτυρες προτίμησαν να πεθάνουν για την πίστη, παρά να γίνουν μουσουλμάνοι και Τούρκοι. 

Η Εκκλησία προετοίμασε με την ίδρυση σχολείων και με την εισαγωγή των νέων ιδεών του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού τον αγώνα για την ελευθερία. Οι περισσότεροι δάσκαλοι στα σχολεία τα οποία ίδρυσαν οι έμποροι και άλλοι πλούσιοι στον ελλαδικό χώρο ήταν ιερείς.
Όταν εξάλλου, ξέσπασε η Επανάσταση, πλήθος κληρικών συμμετείχε σ’ αυτήν και η Εκκλησία πλήρωσε με βαρύ φόρο αίματος τον Αγώνα. 

Όπου υπήρξε απόπειρα να καταδικαστεί ο αγώνας, αυτό οφείλονταν στην ανελευθερία που το Πατριαρχείο είχε και στον φόβο μην τυχόν και γίνουν μεγάλες σφαγές των Ελλήνων της Μικρασίας, που δεν μπορούσαν να επαναστατήσουν.
Είμαστε περήφανοι για τους προγόνους μας, όχι γιατί υπήρξαν αναμάρτητοι, αλλά γιατί αγωνίστηκαν για την ελευθερία. Έγιναν και σφαγές, όπως στην Τριπολιτσά. 

Ας μην ξεχνούμε όμως ότι υπήρχε πόλεμος και ο πόλεμος εξάπτει πάντοτε τα πάθη. Από την άλλη, αυτές οι σφαγές ήταν μεμονωμένες και δεν εξέφραζαν το γενικό πλαίσιο του αγώνα. 

Τέλος, οι Ξένες Δυνάμεις βοήθησαν στην ίδρυση ανεξάρτητου κράτους, όταν διαπίστωσαν ότι οι Έλληνες είχαν κάνει μεγάλα βήματα από μόνοι τους και όταν φοβήθηκαν ότι μία μη ελεγχόμενη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας θα προκαλούσε περισσότερα προβλήματα από ό,τι ένα μικρό ελληνικό κράτος, στο οποίο τα αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα των μεγάλων Δυνάμεων δεν θα επέτρεπαν την ουσιαστική του ελεύθερη λειτουργία, χωρίς εξάρτηση από αυτές.
Μέχρι σήμερα αυτή η εξάρτηση παραμένει ισχυρή. Ωστόσο, αν δεν λησμονήσουμε την αληθινή μας ταυτότητα, που είναι η δίψα για ελευθερία, το ανυπότακτο πνεύμα, η γιορτή και η χαρά, παρά τις δυσκολίες, η ανδρεία, η αίσθηση ότι η γη μας ανήκει και ότι πρέπει να την γλιτώσουμε από κάθε επιβουλή, το πνεύμα της θυσίας, η αφοβία, η πίστη στο Θεό και η αίσθηση της ισότητας και της δημοκρατίας, αλλά και η απόρριψη της αριστοκρατίας με τονισμό της αξίας του λαού, μπορούν να αποτελέσουν την βάση για να ξαναχτίσουμε μία οδό ελευθερίας, πιο ουσιαστικής και πιο δυνατής. 

Χρειαζόμαστε ενότητα, πίστη στο Θεό και στην παράδοσή μας και την ίδια στιγμή αγώνα για να σταθούμε μόνοι μας στα πόδια μας. Εδώ έγκειται και η ευθύνη της νεώτερης γενιάς. Πάντως, με τα ψέματα των όσων πολεμούν τις παραδόσεις μας και την ιστορία, δεν πρόκειται να γίνουμε καλύτεροι ούτε ως λαός, ούτε ως άνθρωποι. Χωρίς πρότυπα και ήρωες και χωρίς αγωνιστικότητα. 

πηγή α

πηγή β