Η Αγία Φιλοθέη (19.2.1589)

Α. Στην οδό Αδριανού 48, στην Πλάκα, ήταν το αρχοντικό του Αγγέλου και της Συργιανής Μπενιζέλου. Είχε όλα τα καλά: Πλούτο, ένδοξη καταγωγή, πίστη στο Θεό και πολύ πνευματική ζωή.

          Ήταν και οι δυο σύζυγοι φιλάνθρωποι στο έπακρο. Κάθε Σαββατόβραδο ετοίμαζαν πλήθος «ντορβάδες» φιλανθρωπίας. Είχαν όμως ένα μεγάλο πρόβλημα: Δεν είχαν παιδί. Και δεν το έβλεπαν εγωιστικά, ότι δε θα είχαν, δηλαδή, σε ποιον να αφήσουν τα πλούτη τους. Το έβλεπαν εθνικά. Δεν ήθελαν να περάσει η μεγάλη περιουσία τους στα χέρια των Τούρκων, γιατί οι Τούρκοι δήμευαν την περιουσία όσων δεν είχαν απογόνους.

          Β. Και οι δύο έτρεχαν στην Εκκλησία και παρακαλούσαν το Θεό να τους δώσει ένα παιδί. Σε μια τέτοια αγρυπνία προς την Παναγία, η Συργιανή αποκοιμήθηκε και είδε σαν σε όραμα ότι ένα φως βγήκε από την εικόνα της Παναγίας και οι ακτίνες του έφτασαν μέχρι αυτή. Αισθάνθηκε, μάλιστα, ότι ζεστάθηκε ολόκληρο το σώμα της. Αμέσως σκέφτηκε ότι η Παναγία θα έκανε το θαύμα της και σ’ εκείνη. Και πράγματι, μετά από λίγες μέρες έμεινε έγκυος.

          Γ. Ήταν ένα μεγάλο θαύμα και μάλιστα για τα χρόνια εκείνα, γιατί ο άντρας της ήταν εξήντα χρονών κι εκείνη σαρανταδύο! Γεννήθηκε, τελικά, το παιδί και του έδωσαν το όνομα Ρηγούλα. Το μεγάλωσαν εν παιδεία και νουθεσία Κυρίου

          Ε. Πήγε σε μια καλή δασκάλα, να μάθει γράμματα. Τα χρόνια που πήγαινε στη δασκάλα έδειξε τη φιλάνθρωπη καρδιά της. Έδινε ελεημοσύνη το φαγητό της, τα ρούχα της και ό,τι άλλο μπορούσε. Πόθησε να αφιερώσει τη ζωή της στην υπηρεσία του Κυρίου. Μα οι γονείς της είχαν άλλη σκέψη: Χωρίς να το θέλει, την πάντρεψαν στα δεκατέσσερα χρόνια της με κάποιον που ήταν δεκαεννιά χρονών. Αυτός όμως ήταν άνθρωπος αγροίκος και άξεστος. Είχε τεράστια ζήλεια για τη γυναίκα του. Η Ρηγούλα υπέφερε χωρίς γογγυσμό τους εξευτελισμούς, την κακότροπη συμπεριφορά του, τους ξυλοδαρμούς και χίλια μύρια βάσανα. Έκανε τεράστια υπομονή!  Ευτυχώς, στα τρία χρόνια γάμου ο σύζυγός της πέθανε.

          ΣΤ. Έμεινε χήρα δεκαεπτά χρονών. Καμία όμως σκέψη για δεύτερο γάμο! Στα είκοσι πέντε της πέθαναν και οι γονείς της. Έμεινε, λοιπόν, μόνη, χήρα νεότατη, με μια τεράστια περιουσία.

          Ζ. Κάποια μέρα σε όραμα της εμφανίστηκε ο άγιος Ανδρέας και της ζήτησε να φτιάξει ναό στο όνομά του για την ανάπαυση του συζύγου της. Έφτιαξε το ναό πολύ γρήγορα και τριγύρω του ένα τεράστιο ίδρυμα-παρθενώνα για κορίτσια. Ήταν ακριβώς κάτω από την Ακρόπολη. Εκείνη ζούσε καθημερινά σαν μοναχή. Όταν έφτιαξε εκείνο το ίδρυμα για τα κορίτσια, έγινε και κανονική μοναχή από το μητροπολίτη Αθηνών Μελέτιο και πήρε το όνομα Φιλοθέη.

          Μετέτρεψε τον παρθενώνα της εκείνο σε μοναστήρι. Κοντά της έγιναν μοναχές πολλά από τα κορίτσια εκείνα, αλλά και πολλές κοπέλες από τις πιο αρχοντικές οικογένειες της Αθήνας. Ξεκίνησε τότε και συστηματοποίησε το φιλανθρωπικό έργο που έκανε.

          Έχτισε μετόχια και υποστατικά στην Άνδρο, στην Τζιά και σε όλα τα μέρη της Αττικής. Είχε μετόχια στα Πατήσια, στη Φιλοθέη, στο Ψυχικό, στην Καλογρέζα. Έφτιαξε γηροκομείο, ορφανοτροφείο, νοσοκομείο. Έχτισε τον άγιο Γεώργιο στα Πατήσια, που σώζεται μέχρι σήμερα, τον άγιο Ανδρέα στα Πατήσια και την Ομορφοκκλησιά.

          Το σημερινό προάστιο της Αθήνας, η Φιλοθέη, ήταν δικά της κτήματα και πήρε το όνομά της. Ο Περισσός ήταν δικός της. Η περιοχή της Καλογρέζας ήταν κι αυτή δική της περιουσία και προέρχεται από τη λέξη καλόγρια, Καλογρέζα, όπως τη λένε οι Αρβανίτες. Το Ψυχικό ήταν επίσης δικά της κτήματα και πήρε το όνομά του από την καλοσύνη (ψυχικό) που έκανε η αγία και έφτιαξε εκεί ένα πηγάδι, για να πίνουν δροσερό νερό οι τσοπάνηδες.

          Προστάτευε τους μεγάλους και τους γέροντες και ιδιαίτερα τα παιδιά. Στα ιδρύματά της μάζευε παιδιά και τα δίδασκε τέχνες και γράμματα. Στο μοναστήρι, στα μετόχια και στα ιδρύματά της πήγαιναν πλήθος κορίτσια. Άλλοτε επειδή είχαν φτώχεια, άλλοτε για να ξεφύγουν από τα αρπακτικά χέρια των Τούρκων, που τα ήθελαν για τα χαρέμια τους, κι άλλοτε ήταν σκλαβοπούλες που ξέφευγαν μέσα από τα χαρέμια των Τούρκων και η αγία τα έκρυβε πότε στο ένα και πότε στο άλλο της μετόχι, για να μην τα βρουν οι Τούρκοι. Τα κορίτσια αυτά, μόλις μεγάλωναν, τα μάθαινε κάποια τέχνη ανάλογα με το τι ήθελαν, είτε τα πάντρευε με ελληνόπουλα, είτε γίνονταν μοναχές .

          Κάποια φορά τέσσερα κορίτσια ξέφυγαν από ένα χαρέμι. Αυτό το περιστατικό έγινε και η αφορμή για το μαρτύριό της. Τη συνέλαβαν άρρωστη μέσα στο μοναστήρι και την πήγαν στον Τούρκο διοικητή. Εκεί υπέφερε τα πάνδεινα, αλλά γλίτωσε με την επέμβαση όλης της δημογεροντίας των Αθηνών και ξαναγύρισε στα καθήκοντά της, στο μοναστήρι της και στα ιδρύματά της.  Οι Τούρκοι όμως την έβλεπαν με μισό μάτι. Δεν μπορούσαν να ανεχθούν μια γκιαούρισσα κάτω από τη μύτη τους να κάνει ένα τέτοιο έργο.

          Τη συνέλαβαν, λοιπόν, σε μια αγρυπνία στο μετόχι του αγίου Ανδρέου στα Πατήσια. Λεηλάτησαν το μοναστήρι κι εκείνη την  άφησαν μισοπεθαμένη από το ξύλο. Έζησε πολύ λίγο μετά από αυτό το δεύτερο μαρτύριο. Ξημερώνοντας 19 Φεβρουαρίου του 1585, μετέβη στην άλλη ζωή. Σε δεκαπέντε χρόνια το Πατριαρχείο την ανακήρυξε αγία και μάρτυρα.

          Η. Η αγία Φιλοθέη και το μοναστήρι της είναι μία ακόμη περίπτωση κοινωνικής εργασίας του μοναχισμού. Οι μοναχοί, παρά την άσκησή τους έξω από τον κόσμο, πάντα έχουν κατά νουν ότι η σωτηρία τους δεν επιτυγχάνεται μόνο με την άσκηση, αλλά και με την επιτέλεση όλων των εντολών του Θεού.

          Ο Μέγας Βασίλειος στο έργο του Όροι κατά πλάτος διδάσκει, εκτός από την άσκηση, την αγάπη προς τον πλησίον και την εκπλήρωση των υποχρεώσεων αυτών προς τους συνανθρώπους μας. Αλλά και το ίδιο το Ευαγγέλιο λέει ότι «η αγάπη ου ζητεί τα εαυτής».

          Έτσι, και   τα μοναστήρια που διέπονταν από τους κανόνες του Μεγάλου Βασιλείου, είχαν ανέκαθεν ιερό χρέος να περιθάλπουν κάθε πάσχοντα συνάνθρωπό τους (φτωχό, ασθενή, απροστάτευτο, ορφανό) και να μεριμνούν για την αγωγή των νέων.

          Θ. Αδελφοί και πατέρες, αδελφοί μου χριστιανοί, αυτός είναι ο δρόμος του Χριστού, αυτός είναι ο δρόμος του μοναχισμού. Κάποιοι, βέβαια, δε δέχονται το ρόλο αυτό του μοναχισμού και τα βάζουν με τους μοναχούς της σημερινής εποχής, που πασχίζουν να μιμηθούν αυτά που έκαναν και δίδαξαν οι άγιοι, όπως η αγία Φιλοθέη. Ευτυχώς όμως η ιστορία, τα γραπτά και η ζωή των αγίων τούς αποδεικνύουν καθημερινά ότι κάνουν τρομερό λάθος.

          Ας επιστρέψουμε όμως πάλι στην αγία. Ο άγιος Νικόδημος, που περιγράφει το βίο της, τελειώνοντας λέει: «Όποιος μπορεί, ας μιμηθεί τη φιλανθρωπία της, όποιος μπορεί, ας μιμηθεί την καρτερία της στους πειρασμούς και στις θλίψεις, όποιος μπορεί, ας μιμηθεί την επίμονη άσκησή της».

          Ι. Ο πανάγιος Θεός και οι προσευχές της αγίας Φιλοθέης να μας δυναμώνουν τον καθένα ξεχωριστά στη ζωή και στο έργο του.

ΙΑ. Το άγιο λείψανο της Φιλοθέης φυλάσσεται μέσα στο ιερό βήμα του Μητροπολιτικού Ναού των Αθηνών εντός λάρνακας. Κάθε έτος, την παραμονή της εορτής, ένα μέλος της οικογένειας Μπενιζέλου ανοίγει τη λάρνακα για να προσκυνήσουν οι πιστοί. Προς τιμή της Αγίας ονομάστηκε η οδός που οδηγεί στο κτίριο της Αρχιεπισκοπής, καθώς και μια ολόκληρη συνοικία (Νέα Φιλοθέη). Η γειτονική συνοικία του Ψυχικού, όπως αναφέραμε, ονομάστηκε έτσι εξαιτίας της αναψυχής που πρόσφερε στους οδοιπόρους και τους τσοπάνηδες ένα πηγάδι στην περιοχή, το οποίο διάνοιξε με δικές της δαπάνες η Αγία Φιλοθέη. Κάθε χρόνο, ανήμερα της εορτής της Αγίας, πλήθη πιστών συρρέουν στη βραχώδη κρύπτη της περιοχής της Φιλοθέης, όπου ασκήτεψε αυτή η μεγάλη εργάτιδα της ελληνοχριστιανικής ιδέας.

Απολυτίκιο:

Αθηναίων η πόλις η περιώνυμος Φιλοθέην τιμά την οσιομάρτυρα και ασπάζεται αυτής το θείον λείψανον, ότι εβίωσε σεμνώς και μετήλλαξε το ζην αθλήσει και μαρτυρίω, και πρεσβεύει προς τον Σωτήρα, διδόναι πάσι το θείον έλεος.